Mineralogiya

SILIKATLAR GURUHI


Sirkon-ZrSiO₄. nomi forscha «Car»-oltin, «gun»-rang degan so`zlarni anglatadi. Uning tarkibida ZrO<sub>2</sub>-67% va SiO<sub>2</sub> -32% bo`ladi, aralashma tariqasida gafniy HfO2-4% gacha, siyrak yer elementlaridan Y₂ O₃ va Ce₂O₃ aniqlangan. Bulardan tashqari Nb va Ta%, ba`zan ThO<sub>2</sub> -1,5% bo`ladi.
Singoniyasi-tetragonal. Tabiatda tetra-gonal-dipiramidal, ba`zan prizma shaklida uchraydi.
Qattiqligi- 7-8, metamikt parchalanishga uchragan xillarida uning qattiqligi 6 gacha kamayadi. U notekis chig`anoqsimon yuzalar hosil qilib sinadi. Solishtirma og`irligi-4,6-4,7 uning o`zgargan xili-sirtalitlarda 3,8 gacha kamayadi. Tsirkon turlari bo`lgan malakon va sirtalit, odatda radioaktivdir.
Aniqlash belgilari-sirkon kristallari ko`proq tetragonal kalta ustunsimon hamda dipiramidal qiyofada uchraydi. Quyidagi minerallarni 1) rutildan (qattiqligi va sindirish ko`rsatkichiga qarab ajratiladi); 2) kassiteritdan (solishtirma og`irligiga qarab), 3) toritdan (qattiqligi va kuchli ikkilanib sinish ko`rsatkichiga qarab ajratiladi). Sirkon magmatik intruziv jinslar: nefelinli sienitlarda, granitlarda, gneyslarda xol-xol bo`lib joylashgan shakllarda bo`ladi. Odatda nordon va ishqorli jinslarning pegmatitlarida kengroq miqdorda uchraydi. Sirkonning shaffof hamda rangi chiroyli xillari zargarlikda ishlatiladi.
Torit-ThSiO<sub>4</sub>. Uning xillari: oranjit-sarg`ish, qizil rangli shaffof xili. Uranotorit 10-16% gacha UO₂ bo`lgan xili-makkintoshit. U tetrogonal singoniyali. Uning tashqi ko`rinishi sirkonga o`xshash, ammo yaxshi kristallari kam uchraydi. Ba`zan xol-xol donalar ko`rinishda nordon va ishqorli jinslarning pegmatitlarida mavjud. Uning rangi qora, qoramtir, sariq va qizg`ish to`q sariq bo`ladi. Chizig`i to`q qora, yaltirashi shishadek, yog`langandek, qattiqligi 4,5-5, mo`rt, ulanish tekisligi yo`q, chig`anoqsimon yuzalar bo`yicha sinadi. Solishtirma og`irligi 5,4. U NSl da erib, kremnezyom hosil qiladi.
Torit ishqorli va nordon intruziv jinslarda ikkinchi darajali mineral holida uchraydi. U pegmatitlarda keng tarqalgan. Ba`zan yuqori haroratli gidrotermal jarayonlarda ham yuzaga keladi.