Mineralogiya

Turmalin-(Na,Ca)(MgAI)₆[B₃AI₃Si₆](O,OH).

Tarkibi o`zgaruvchan-SiO<sub>2</sub>-30-44%, B<sub>2</sub>O<sub>3</sub>-8-12%, Al<sub>2</sub>O<sub>3</sub>-18-41%, FeO Fe<sub>2</sub>O<sub>3</sub>-38%, MgO-25%, gacha, Na<sub>2</sub>O-6% gacha, CaO-4% gacha va H<sub>2</sub>O-4% gacha. Turmalinning magnitga boy xili dravit, temirga boyini sherl, liitiyli xili-elvanit deyiladi. Uning singoniyasi trigonal, simmetriya ko`rinishi ditrigonal-piramidal. Agregatlari nayzasimon, radial shu`la kabi joylashgan, chalkashib yotgan ignachalar yoki tola-tola holida uchraydi. Uning rangi kimyoviy rangiga bog`liq. Odatda yashil, pushti, qizil va qora ranglarda bo`ladi. Yaltirashi shishadek, qattiqligi 7-7,5 «S» o`qi bo`yicha cho`zinchoq, notekis yuzalar hosil qilib sinadi, solishtirma og`irligi 2,9-3,3. turmalin pegmatitlarda pnevmo-gidrotermal jarayonlarda, ba`zan kristallik slaneslarda, gneyslarda paydo bo`ladi. U ko`pincha kvars, topaz minerallar bilan bir paragenetik assotsiatsiyalarda uchraydi. Turmalinning shaffof, rangi tiniq-chiroyli xillari zargarlikda bezak buyumlar tayyorlashda ishlatiladi.