Mineral o‘G‘itlar va tuzlar kimyoviy texnologiyasi 158 16–mavzu: qo’shaloq superfosfat ishlab chiqarish

MINERAL O‘G‘ITLAR VA TUZLAR KIMYOVIY TEXNOLOGIYASI 
161 
muvofiq keladi, superfosfat suspenziyasi qota boshlaydi va reaksiya keskin pasayadi. 
Bundan keyingi parchalanishi, omborda, kamerali superfosfatning uzoq vaqt (15-30 
sutka) yotishida sodir bo’ladi. Bu vaqtda yetiltirishning optimal harorati 40-60
O
C ni 
tashkil etadi, uning pasayishi yoki ortishi apatitning keyingi parchalanishini 
sekinlashtiradi. Dolomitli Qoratog’, Qizilqum va Kingisepp fosforitlarini kamerali 
jarayonda 45-50% P
2
O
5
tutgan kislota bilan parchalanadi. Ular apatit konsentratiga 
nisbatan tez va to’la parchalanadi, chunki ularning strukturasi zich emas va 
karbonatlarning parchalanishi natijasida hosil bo’ladigan CO
2
hisobiga 
parchalanmagan fosfatlar sirtidagi quyqali qobiqning buzilishi ta’minlanadi. 
Kamerasiz usullarda fosforitlar 50-100
O
C haroratdagi 28-40% P
2
O
5
tutgan 
fosfat kislota bilan qayta ishlanadi, bu ko’p darajada jarayonning birichi bosqichi 
uchun optimal sharoitga muvofiq keladi. Ammo fosfat kislotaning bunday kichik 
boshlang’ich konsentratsiyasi parchalanishning ikkinchi bosqichi uchun noqulay 
bo’lib, u Ca(H
2
PO
4
)
2
∙H
2
O + CaHPO
4
bilan yoki CaHPO
4
bilan muvozanatdagi 
eritmalarda amalda sodir bo’lmaydi. Jarayon reaksion massaning quritilishida 
yakunlanadi. Undan suvning yo’qotilishi sistemaning monokalsiyfosfat bilan 
muvozanatdagi doirasiga o’tish va apatitning keyingi parchalanishini ta’minlash 
imkonini beradi. Quritish jarayonida reaksion massadagi monokalsiyfosfat 
kristallanadi va suyuq fazaning neytrallanish darajasi kamayadi, uning aktivligi esa 
ortadi. Shuning uchun birinchi bosqichda parchalanish darajasi kichik bo’lsada, 
jarayon oxirida xomashyoning yuqori parchalanish darajasiga erishiladi.