Mineral o‘G‘itlar va tuzlar kimyoviy texnologiyasi 158 16–mavzu: qo’shaloq superfosfat ishlab chiqarish

MINERAL O‘G‘ITLAR VA TUZLAR KIMYOVIY TEXNOLOGIYASI 
160 
mos keluvchi tarkibga yaqin bo’lgan to’yingan eritma hosil bo’lishiga olib kelishi 
kerak. Masalan, 75
O
C da suyuq faza to’yinish paytida apatitning maksimal 
parchalanishi uchun – fosfat kislotadagi P
2
O
5
ning boshlang’ich miqdori 33,6% ga 
ega bo’lishi lozim. Xattoki bu holda ham kislota me’yori stexiometriya bo’yicha 
110% bo’lishiga qaramay, apatitning parchalanish darajasi – 36,5% ga teng bo’ladi. 
Ma’lumki, tayyor mahsulotdagi fosfatning yuqori darajadagi parchalanish darajasiga 
erishish, jarayonning ikkinchi bosqichini amalga oshirish sharoiti orqali aniqlanadi. 
Shunga muvofiq holda, 30-75
O
C harorat oralig’ida tarkibida 46-47% P
2
O
5
tutgan 
monokalsiyfosfat bilan muvozanatdagi eritmalarda apatitning parchalanish tezligi eng 
yuqori darajaga erishishi aniqlandi. 
16.1 – rasm. Apatitning qisman neytrallangan (z – turli neytrallanish darajali, 
%) fosfat kislota eritmalarida erish egri chizig’ini 40
O
C dagi CaO – P
2
O
5
– 
H
2
O sistemasi izotermasi (AVC chiziq) bilan taqqoslash. 
Qo’shaloq superfosfat olishning ishlab chiqarish tartibi (rejimi) ko’rsatib 
o’tilgan sharoitlarni hisobga olgan holda tanlanadi. Masalan, kamerali usul bilan 
apatit konsentratidan qo’shaloq superfosfat olishda fosfat kislotaning optimal 
konsentratsiyasi shunday tanlanadiki, bunda parchalanish koeffitsenti ~60% ga yetgan 
paytda kamerali superfosfat suyuq fazasining tarkibida 46-47% P
2
O
5
bo’lishi kerak. 
Bu shartga boshlang’ich tarkibi 55% P
2
O
5
li bo’lgan kislota javob beradi. Birinchi 
bosqich oxirida 75-100
O
C da undagi xomashyoning maksimal (muvozanatli) 
parchalanish darajasini 10% ga ko’tarish mumkin emas va parchalanish tezligi ham 
nisbatan kam bo’ladi. Qachonki, ikkinchi bosqichda apatitning parchalanish 
koeffitsenti ~60% ga yetsa, suyuq fazaning tarkibi maksimal parchalanish tezligiga 

---