Mineral o‘G‘itlar va tuzlar kimyoviy texnologiyasi 140 14,15–mavzular: ekstraksion fosfat kislota ishlab chiqarish

MINERAL O‘G‘ITLAR VA TUZLAR KIMYOVIY TEXNOLOGIYASI 
145 
14.2 – rasm. Tarnovli karusel vakuum-filtr. 
Ikkita – biri tarnov bilan birgalikda aylanuvchi harakatchan va ikkinchisi 
tegishli vakuum-yig’gichlardagi qo’zg’almas golovkalar yordamida filtratlar so’rib 
olinadi. Har bir tarnov filtrlash va yuvish doirasi (zonasi) dan o’tgandan so’ng, 
fosfogips qatlamini to’kish uchun avtomatik suratda ag’dariladi. Filtrlovchi to’qima 
yuviladi va havo bilan quritiladi. So’ngra tarnov yana ishchi holatga keladi va asosiy 
filtrlash doirasiga ko’chadi. Filtrlash yuzasi 40-100 m
2
ga teng. Bu filtrning 
afzalliklaridan biri – cho’kmani minimal miqdordagi suv bilan yuvish mumkin. 
Vakuum-filtrlarda fosfogipsni ajratishda 1 m
2
filtrlash yuzasidan bir soat ichida 
500-800 kg gips cho’kmasi yoki 1000-1400 kg yarimgidrat ajratiladi (quruq massa 
hisobida). Fosfogipsning gigroskopik namligi 35-40% ni tashkil etadi. Olinadigan 
(quruq) fosfogipsning miqdori fosfatning navi va kalsiy sulfatning gidratlanish 
darajasiga bog’liq holatda qayta ishlanadigan tabiiy fosfat massasining 120-160% ini 
tashkil etadi. Apatitning qayta ishlanishida kalsiy sulfat yarimgidratining unumi 140% 
ni, digidratining unumi esa 160% ni tashkil qiladi. Yuvilgan sulfatli cho’kma filtrlash 
sexidan «quruq» holatda transportyor, avtomashina va boshqalar yordamida 
yo’qotiladi yoki suv bilan qorishtirilib nasos yordamida chiqindi hovuzlariga 
haydaladi. 
Qoratog’, shuningdek, ayniqsa Qizilqum fosforitlari tarkibida magniy, 
alyuminiy va temir birikmalari singari qo’shimchalar ko’p bo’lganligi uchun 
ekstraksiyalash jarayonida bir talay qiyinchiliklar kelib chiqadi, ishlab chiqarishning 
texnologik ko’rsatkichlari birmuncha pasayadi va chiqindi fosfogipsning solishtirma 
hajmi ko’payadi. 

---