Mineral o‘G‘itlar va tuzlar kimyoviy texnologiyasi 140 14,15–mavzular: ekstraksion fosfat kislota ishlab chiqarish

MINERAL O‘G‘ITLAR VA TUZLAR KIMYOVIY TEXNOLOGIYASI 
153 
esa ishlab chiqarishni 1,3-1,5 marta qimmatlashishiga olib keladi. Atmosferaga 
chiqariladigan zaharli chiqindilarni kamaytirish gaz aylanma sikllarini, ya’ni 
chiqadigan gazlarni asosiy ishlab chiqarish jarayoniga qaytarilishini ta’minlash orqali 
ham erishilishi mumkin. Masalan, ekstraksion fosfat kislotasi sexida absorbsion 
qurilmadan chiqadigan gaz, ya’ni 60 mg/m
3
gacha qoldiq ftor tutgan nam havo
ekstraktorga qaytarilishi mumkin, u yerda u qaynoq reaksion suspenziya bilan 
to’qnashadi va ekstraktordagi talab etiladigan darajadagi haroratni ushlab turadi, 
bug’lanadigan suv hisobiga qiziydi va to’yinadi. Shu yo’l bilan ekstraktordagi 
ortiqcha reaksiya issiqligi ham chiqarib olinadi. So’ngra, 1 m
3
quruq havo hisobiga 

3 
g ftor to’g’ri keladigan anchagina namlangan gaz yana absorbsion sistemaga keladi, u 
yerda undan ftor birikmalarining asosiy massasi va suv bug’i ajratib olinadi, 
sovutilgan geksaftorsilikat kislotasi bilan absorbsiyalashga uzatilishi hisobiga uning 
harorati yana pasayadi. 
4. Fosfat kislotani konsentrlash. 
 
Qo’shaloq superfosfat, ammofos, nitroammofoska ishlab chiqarish uchun 45-
55% P
2
O
5
tutgan fosfat kislota, ammoniy polifosfatlari va suyuq o’g’itlar olish uchun 
esa – 72-83% P
2
O
5
li fosfat kislotalari talab etiladi. Bunday hollarda ekstraksion 
fosfat kislota bug’latiladi. Ma’lumki, har qanday (98% li H
3
PO
4
gacha) 
konsentratsiyadagi toza fosfat kislotaning bug’i faqat suvdan iborat, nazariy olganda 
uni bug’latish orqali yuqori konsentratsiyali eritmalarini olish mumkin. Amalda esa 
jihozlar materiallarining korroziyalanishi hisobiga bug’latish qiyinchilik tug’diradi. 
Harorat va kislota konsentratsiyasining ortishi bilan korroziyalanish tezlashadi. 
Bundan tashqari, konsentratsiya ortishi bilan kislota tarkibidagi qo’shimchalar, 
eruvchanlikning keskin kamayishi hisobiga cho’kmaga tushadi (quyqa hosil qiladi). 
Cho’kmali qoldiq (quyqa) lar qizdiriluvchi yuzaning ichki sirtiga o’tirib qolib, issiqlik 
almashinuvchi yomonlashtiradi. 
Loyiha quvvati yiliga 110 ming t P
2
O
5
bo’lgan ekstraksiyali sistemalarda 
kislotani 28-30 dan 52-55% P
2
O
5
gacha konsentrlash uchun odatda bir korpusli bug’ 
bilan isitiladigan (130
O
C) qizdiruvchi kamerali 3-4 ta vakuum-bug’latgichli apparatlar 
o’rnatilgan (14.4 – rasm). Vakuum-nasos yordamida apparat ichida 

0,09 MPa li 
vakuum hosil qilinadi. Bu esa bug’latishni nisbatan past (80-90
O
C) haroratda amalga 
oshirish imkoniyatini beradi. Apparat korpusi gummirlangan, qizdiruvchi kamera 
grafitli (kislota va bug’ harakatlanadigan yo’llari bo’lgan grafitli bloklardan iborat, 
issiqlik almashinuv yuza maydoni 

158 m
2
ga teng) bo’ladi. Qizdiriluvchining 
cho’kmali quyqa hosil qilib qolishini oldini olish maqsadida, uzluksiz ravishda 
kuchsiz kislota qo’shish orqali konsentrlangan kislotaning majburiy intensiv 
sirkulyatsiyasi (sirkulyatsiyaning qaytarilishi 100-150 marta) amalga oshiriladi. Shu 
tufayli sirkulyatsiyali eritma konsentratsiyasi aralashishdan so’ng ham kam o’zgaradi. 

---