Mineral o‘G‘itlar va tuzlar kimyoviy texnologiyasi 140 14,15–mavzular: ekstraksion fosfat kislota ishlab chiqarish

MINERAL O‘G‘ITLAR VA TUZLAR KIMYOVIY TEXNOLOGIYASI 
150 
sulfat kislotani regeniratsiyalanishi mumkin. Fosfogips shuningdek ammoniy sulfat 
olishda sulfat anioni manbai (sulfat kislota o’rniga) vazifasini bajarishi mumkin. 
Ishlatiladigan joyga fosfogipsni tashishni yaxshilash uchun (va qishki vaqtda tashish 
paytida muzlab qolmasligi uchun) jo’natishdan oldin uni 3% dan kam bo’lgan 
namlikkacha quritilishi va quritishda hosil bo’ladigan guvalasimon materialni 
kukunsimon holatgacha maydalanishi lozim. Hozircha O’zbekistonda va boshqa chet 
mamlakatlarda ham fosfgipsdan yirik masshtabda foydalanish yo’lga qo’yilmagan – u 
ishlab chiqarishning to’planayotgan chiqindisi hisoblanadi. Chunki, fosfogipsga 
qaraganda, tabiatda keng tarqalgan kalsiy sulfatni qayta ishlash ancha soddadir. 
Vaqtiki kelib, bu sanoat chiqindisi ham – kerakli ishlab chiqarish korxonalari uchun 
eng zarur va qimmatli xomashyo manbasiga aylanishi mumkin. 
Qoratog’ (Qizilqum) fosforitlaridan ekstraksion fosfat kislota olishdagi ishlab 
chiqarish ko’rsatkichlari apatit konsentratini qayta ishlashdagiga nisbatan yomondir: 
olinadigan kislota konsentratsiyasi past (21-22% P
2
O
5
), uning tarkibida ko’p 
miqdordagi qo’shimchalar bo’lganligi uchun qisman neytrallangan bo’ladi, nisbatan 
ko’p miqdordagi chiqindi – fosfogips hosil bo’ladi. CO
2
ajralishidan reaksion 
massaning ko’piklanishi hisobiga ekstraktor hajmidan to’la foydalanilmaydi, bu esa 
sistemaning unumdorligini pasaytiradi. Ko’pik hosil bo’lishini kamaytirishga 
xomashyodagi karbonatlarni oldindan parchalash – rudani kuydirish yoki fosforit 
unini ekstraktorga uzatishdan oldin ozgina miqdordagi kislota bilan namlash orqali 
erishiladi. 
Fosforit flotokonsentratlardan digidratli usulda olinadigan ekstraksion fosfat 
kislota tarkibida: 20-22% P
2
O
5
; 2,2-3,5% SO
3
; 0,2-0,4% CaO; 1,8-2,0% MgO; 0,4-
1,2% Al
2
O
3
; 0,4-0,8% Fe
2
O
3
; 1,4-2,1% F bo’ladi.