Milliy universiteti p. Habibullayev nomidagi fizika fakulteti

Kirish
Mavzuning dolzarbligi Sanoat va turmushning ko`plab sohalarida ishlatiladigan sistemalarda struktura hosil qiluvchi, emul’gator, barqarorlashtiruvchi, koagulyant, muhit hosil qiluvchi, yuqori shaffoflik va qovushqoqlikka ega xossa-xususiyatlarni namoyon qiluvchi sellyulozaning oddiy va murakkab efirlarini olishda sellyuloza dastlabki muhim xom-ashyo hisoblanadi. Tarkibida turli miqdorlarda sellyuloza bo`lgan dastlabki xom-ashyolar kimyoviy qayta ishlashlar jumladan, xom-ashyoni ishqor eritmalarida pishirish, oqartiruvchilar bilan ishlash, kislotali ishlovlar va yuvish,quritish jarayonlari natijasida toza sellyulozaga aylantiriladi.
Sellyulozani oddiy efirlari ichida uni karboksimetillangan efiri natriy –
karboksimetilsellyuloza (Na-KMS) suvda erib qovushqoq eritmalar hosil qiladi va
sanoatning neft-gaz, qurilish, tekstil, oziq-ovqat, parfyumeriya-kosmetika
sohalarida keng ishlatiladi. KMS olish uchun paxta, yog’och, ayrim bir va ko`p
yillik o`simliklar dastlabki sellyuloza xom ashyosi sifatida ishlatiladi.
O`zbekistonda Namangan shahrida «KARBONAM» MCHJda KMS bugungi
kunda Farg’ona furan birikmalari kimyo zavodida ishlab chiqarilayotgan paxta
sellyulozasi asosida olinmoqda. Ma`lumki paxta linti asosida olinadigan paxta
sellyulozasi qimmatbaxo xom-ashyo hisoblanadi. Undan olingan KMSning
tannarxi ham mos ravishda yuqori bo`ladi. Toza sellyulozadan olingan KMS
ma`lum ishlovlardan so`ng oziq-ovqat tekstil sohalarida ishlatiladi. KMSni
ifloslangan paxta lintidan ham olish mumkin biroq, lintni tarkibidagi
qo`shimchalar undan olinayotgan mahsulotni rangiga va eruvchanligiga o`z
ta`sirini o`tkazadi. KMS olish uchun sellyuloza assortimentini kengaytirish,
nisbatan arzon ham ashyolarni qo`llash shu sohani dolzarb masalalarida biri
hisoblanadi.