Milliy g‘oya tarixi va nazariyasi

Mafkuralarni inson va jamiyatga ta’sir qilish xususiyatiga ko’ra quyidagicha tasniflash mumkin:

Inson va jamiyatga ta’sir qilish xususiyatiga ko’ra ijobiy natija beradigan g’oyalar: 1. Real (amaliy)mafkuralar. 2. Tadrijiy(evolyutsion) mafkuralar 3. Liberal mafkuralar 4. Progressiv mafkuralar 5. Bunyodkor mafkuralar

Inson va jamiyatga ta’sir qilish xususiyatiga ko’ra salbiy natija beradigan g’oyalar: 1. Utopik mafkuralar 2. Inqilobiy(revolyutsion) mafkuralar 3. Mustabid(totalitar) mafkuralar 4.Regressiv mafkuralar 5. Vayronkor mafkuralar

Mafkuraning mazmuni deb uning o’ziga xos sifati, xususiyati, muhim belgilari, elementlarining yig’indisiga aytiladi. Masalan milliy istiqlol mafkuasining mazmunini inson ongi va qalbiga ijobiy ta’sir etadigan tushuncha va tuyg’ular tashkil etadi.

Mafkuraning shakli bu uning ichki va tashqi tuzilishini o’zida ifodalovchi sturukturasi, ya’ni mavjudlik usulidir. Shunga ko’ra mafkuraning quyidagi shakllari mavjud:

Anarxiya. Anarxizm (Yun. beboshlik, hokimiyatsizlik)- har qanday hokimiyatni va davlatni inkor etuvchi, har kim o’ziga-o’zi xo’jayin, degan qarashni asos qilib oluvchi g’oyalar asosida shakllangan ijtimoiy-siyosiy oqim. U davlat hokimiyatini tan olamslik g’oyasiga tayanadi. Shuning uchun u reaksion, ya’ni vayronkor mohiyatga ega. Bu oqim davlatni inkor qilib, uning jamiyat hayotini boshqarish, tartibga solish va yo’naltirishdagi ahamiyatini inkor qiladi, individualizmni mutlaqlashtirib, bir tomonlama talqin etish shaxs erki va mustaqilligini noto’g’ri tushuntirishga olib keladi.

Monarxiya yun. “yakka hokimlik ” ma’nosini bildiradi. Monarxiya oliy hokimiyat yakka hokim – davlat boshlig’ining qo’lida bo’lgan va bu hokimiyat meros qilib beriladigan davlat boshqaruvini ilgari suruvchi g’oyalat tizimidan iborat mafkura shaklidir.

Monarxiya asosiy belgilari:

1) Monarx davlatni shaxsiylashtiradi;

2) Monarx davlat yakka o’zi boshqaradi

3) Monarx hokimiyati muqaddas deb e’lon qilinadi

5) Hokimiyatni o’rnatish, qabul qilish (ligetimlashtirish-qonuniylashtirish) ning alohida tartibi mavjud

6) Muddatsiz, umrbod boshqaruv.

7) Monarx o’z boshqaruvining natijai bo’yicha yuridik javobgarlikga ega emas.

Monarxiya mutlaq (Saudiya Arabistoni) va cheklangan (yoki parlamentar Buyuk Britaniya, Daniya, Norvegiya, Shvetsiy) shakllarda bo’ladi.

Totalitarizm – (lot. Totalitare-butunlik, to’lalik, mukammalik, totalis- jami, to’la)- jamiyat hayotining barcha soahalarini davlat tomonidan to’la nazorat qilish, demokratik tashkilotlarni ta’qib qilish, konstitutsiyaviy huquq va erkinliklarni tugatish, har qanday shaxs, ijtimoiy qatlam, guruh manfaatlarini davlat manfaatlariga bo’ysundurilishini talab qiladigan siyosiy g’oyalar tizimi va ular asosida shakllangan davlat tuzumi. Bu tuzumda jamiyatning barcha sohalari muayyan mafkuraning yakka hokimligi mavjud bo’ladi.

O’zR Konstitutsiyasining 34- moddasida ” O’zbekiston Respublikasi fuqarolari kasaba uyushmlariga, siyosiy partiyalarga v aboshqa jamoat birlashmalariga uyushish, ommaviy harakatlarda ishtirok etish huquqiga egadilar. Siyosiy partiyalarda, jamoat birlashmalarida, ommaviy harakaltlarda, shuningdek hokimiyat vakillik organlarida ozchilikni tashkil etuvchi shaxslarning huquqlari, erkinliklari va qadr-qimmatini hech kim kamsitishi mumkin emas” - deb belgilab qo’yilgan.

Liberalizm (lot. Liberalis-erkinlik)- ijtimoiy hayotning barcha sohlarida erkinlik ustuvor bo’lishini, jamiyatning evolyutsion rivojlanish yo’lini e’tirof etuvchi va asoslovchi nazariya, amaliyot, ijtimoiy siyosiy va mafkuraviy oqim. Liberalizm g’oyasi o’zining mazmun-mohiyatiga ko’ra, murosa falsafasi bo’lib, volyuntarizm, subektivizm, dognatizm, radikalizm va absolyutizmning har qanday ko’rinishlarini rad qiladi. Shaxs manfaatlari, huquq va erkinliklarining ustuvorligi, umuminsoniy axloqiy qadriyatlar va milliy ma’naviy asoslarga tayanish, g’oylar erkinligi tamoyillarining tarixiy tarqqiyotga mos ravishda o’zgarishi, ijtimoiy-siyosiy tizimga keskin ziddiyatga bormaslik- liberalizmga xos xususiyatlardandir. Liberalizmning asosiy tamoyili – huquqlar, imtiyozlar, imkoniyatlar tengligi sharoitida hayotning barcha sohalarida erkinlikni ta’minlashdir.

Demak, liberalizm, bir tomondan, inson huquq va erkinliklari ustuvorligiga, ikkinchi tomondan, jamiyatning ma’naviy-axloqiy me’yor va qadriyatlariga asoslanishi bilan o’zining umuminsoniy mohiyatini namoyon qiladi.

Demokratiya (yun. “demos” xalq, “kratos” hokimiyat) – xalq hokimiyati, fuqarolarning ozodligi va tengligi tamoyillarini elon qilishga asoslangan siyosiy tuzum.