Миллий бойлик статистикаси

Инсон капитали: моҳияти, аҳамияти ва статистикасини ташкил қилиш муаммолари

Ўзбекистон Республикаси табиий бойликларга бой мамлакат еканлигини олдин қайд қилган едик. Аммо кейинги пайтларда жаҳон иқтисодчиларининг тадқиқотлари шуни кўрсатмоқдаки, табиий инъомларга бой бўлиш ва иқтисодий ривожланиш ўртасида бирмунча тескари боғланиш борлиги аниқланмоқда. Масалан, Исландия Университети илмий ходими Торналдур Гилфасон Норвегия иқтисодий анализ маркази учун кўпчилик қатнашувида тайёрланаётган тадқиқот “Нефт, фаровонлик ва иқтисодий ўсиш” доирасида ёзган мақоласида қисқа муддатли даврда бой ҳолда табиий бойликларни мавжудлиги фаровонликни оширади, аммо узоқ муддатли даврда пировард натижада, иқтисодий ўсишга тўсқинлик қилади. Бунинг сабаби, деб кўрсатилади, бу мамлакатларда бошқа соҳаларни ривожлантиришга ва айниқса билим олишга еътибор сусайишидир. Бундай хулоса жаҳоннинг 85 та мамлакатининг 1970-1993 йиллар давомида ривожланиши тўғрисидаги маълумотлар асосида қилинган. Инвестиция ҳажмини кўпайтириш (айниқса сифатли бўлмагани) ҳам иқтисодий ўсишга таъсири унча катта бўлмас екан. Масалан, ЯИМ ни тақсимлашда унда инвестиция салмоғини узоқ истиқболда иқтисодий ўсиш (жон бошига ЯИМ даражаси) 2,0 фоизга тенг бўлиши мумкин еканлигини баҳоланган. Юқоридаги ҳолатларни еътиборга олган ҳолда иқтисодий ўсиш муаммоси билан шуғулланувчи иқтисодчилар яқиндан бошлаб сифатли инвестиция – билим олиш орқали инсон капиталига еътибор қаратдилар. Яқин вақтга қадар иқтисодий ўсишнинг асосий омили: аҳоли сонини ўсиши ва илмий-техника прогресси деб тушунилар еди ҳамда мамлакатларнинг миллий бойлиги қийматини тўлиқ баҳолаш учун инсон капитали ва унинг сифати муаммосига асосий еътибор қаратилмоқда.

12.11-жадвал Жаҳоннинг айрим мамлакатларида инсон тараққиёти индекси ва иқтисодий

ривожланиши даражаси