Микрозарраларнинг

17. Туннель эффекти ҳодисаси
Радиоактивлик ҳодисаси Анри Беккерль томонидан 1896 
йили очилган бўлса-да лекин унинг асл физик маъносини олти 
йил ўтиб, яъни 1902 йилда Резерфорд ва Соддилар тушунтириб 
бердилар. Ушбу ҳодиса ядроларнинг жуда катта миқдорда энер-
гия ажратиб ўз-ўзидан емирилиш ҳодисасидир. Лекин, ўз-ўзидан 
емирилишда ажраладиган энергия манбаи ҳақида фақат 1913 
йилга бориб фикр юрита бошланди.

---

57
Беккерльнинг тажриба ғояси ҳам етарли даражада содда эди: 
фотон пластинкани қора қоғозга ўраб, устига ноёб уран тузлари 
минералини жойлаштириб бир неча соатга қуёшга қўйиш. 
Беккерль фикрича, агарда Х-нурлар ҳақиқатдан ҳам мавжуд 
бўлса, у ҳолда минералнинг флуоресценцияси туфайли фотон 
пластинкада уран тузлари минералининг шаклдор қиёфаси кўри-
ниши лозим эди ва шундай ҳам бўлди. 2 март 1896 йилда А.Бек-
керль француз фанлар академиясида ўз тажрибаларида кузатган 
янги ҳодиса тўғрисида ҳисобот берди:
• Фотопластинкаларга бундай таъсир фақат уран бор бўлган-
ларида кузатилди;
• Ушбу таъсир минерал турига мутлақо боғлиқ эмас, фақат 
уран миқдорига боғлиқ эди;
• Ушбу ҳодиса люменисценция ҳодисасига мутлақо боғлиқ 
эмас.
1896 йилнинг 23 ноябрида қилган ҳисоботида Беккерль қу-
йидагиларни кўрсатди: Урандан чиқаётган нурланиш шу вақтга-
ча номаълум бўлган нурланиш бўлиб, у “уран” ёки “Беккерль” 
нурланиши деб аталди, ушбу нурланиш фотопластинкага таъсир 
қилади ва ҳавони ионлаштиради.
Шундай қилиб табиатнинг ғаройиб ҳодисаси очилган бўлиб, 
уни М.С.Кюри 1898 йили радиоактивлик деб номлаган эди. 1896 
йилда М.Кюрини Сарбона университетини битказиш арафасида 
магистрлик диссертацияси учун мавзу ёзаётиб, “уран нурлари-
нинг” ҳавони ионлаш хусусияти қизиқтириб қолди, ушбу танлов 
тасодифий эмас эди, чунки сал илгарироқ унинг турмуш ўртоғи 
П.Кюри ўзининг акаси Жак билан биргаликда ўзлари очган пе-
зоэлектр ҳодисаси асосида ишлайдиган сезгир, қулай электро-
метрни ихтиро қилган эдилар. Электрометр билан ишлаш фо-
топластинка билан ишлашга қараганда анча қулай эди, бундан 
ташқари у янги нурланиш интенсивлигини ўлчаш имконини 
ҳам берар эди. Дастлаб М.Кюри қуйидаги саволга жавоб изла-
ди: “Бундай янги нурланиш бериш фақат уранга хосми? Агар ҳа 
бўлса, унинг ўзига хослиги нимада?” Бу даврга келиб уран 100 

---

58
йилдан ортиқроқ вақт маълум эди. М.Кюри ўша даврда маълум 
бўлган (80 дан ортиқ) элементларнинг радиоактивлигини амал-
да ўрганиб чиқди ва 
торий
ҳам шундай хусусиятга эга экани-
ни аниқлади. Ушбу хулосага унга боғлиқ бўлмаган ҳолда немис 
олими Э.К.Шмидт ҳам келган эди. 1898 йили март ойидан бо-
шлаб П.Кюри ўзининг ишларини қўйиб М.Кюри ишларига қа-
раша бошлади. 1898 йил 12 майда улар янги радиоактив элемент