|
12-bob. Statistik ma’lumotlarni tahlil qilish
12.1. Tahlil vazifasi va ahamiyati …………………………..…….. 146
12.2. Tashish ishi asosiy ko‘rsatkichlari tahlili ………………..….. 147
12.3. Mustaqil ishlash uchun masalalar ………………………..….. 157
12.4. Nazorat savollari ………………………………………...…... 161
12.5.Testlar ………………………………………………….…….. 161
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yhati .………………………...……... 163
Kirish
Temir yo‘l transporti statistikasi – iqtisodiy statistikaning tarmoqlar statistikaning bo‘limi hisoblanadi. Uning o‘rganish predmeti bo‘lib – temir yo‘l tansporti, ya’ni yuk va yo‘lovchilarni aniq masofaga tashishni tashkillashtiruvchi korxonaldar majmuasi hisoblanadi. Temir yo‘l transporti oldida turgan asosiy vazifasi mamlakat miqyosida ehtiyojni temir yo‘l transportida tashishlarni o‘z vaqtida, sifat va to‘liq qondirish hamda tarmoq va uning har bir korxona ishini samaradorligini oshirishdir.
Bozor iqtisodiyotida xo‘jalik mexanizmi va temir yo‘l transportida boshqarish tuzilmasida katta o‘zgarishlar ruy bermoqda. Statistika ijtimoiy-iqtisodiy hodisalar va jarayonlarning miqdoriy tomonlarini ularning sifat tomonlari bilan o‘zviy ravishda bog‘langan holda o‘rganadi. Ma’lumotlarni to‘plash, ularni qayta ishlash, tahlil qilish va bashorat (prognoz) qilish statistikaning asosiy vazifasidir. Shuning uchun xo‘jalik boshqaruvni takomillashtirishda statistik hisobi va hisobotning ahamiyati katta va ular bir-biri bilan bevosita bog‘liqdir.
Statistika korxonalar ishlab chiqarish faoliyati natijalarining moddiy va mehnat resurslari majudligi, ularning ishlatilishi, foydalanilgan zahiralari, moliyaviy holatini tavsiflaydi hamda joriy va bashorat loyihalarni tuzish uchun ma’lumotlarni yig‘adi, qayta ishlaydi, tahlil qilash uchun tayyorlaydi.
Istiqbolni belgilash va Davlat statistika qo‘mitalari, viloyat statistika bo‘limlari 1997 yil 15 maydagi Farmonga asosan Makroiqtisodiyot va statistika vazirligi tashkil qilindi. Davlat Statistika kumitasi O‘zbekiston Respublikasi “Davlat Statistikasi haqida” va respublika Prezidentining “O‘zbekiston Respublikasi Makroiqtisodiyot va statistika vazirligini qayta tashkil etish haqida” gi 24 dekabr 2002 yil UP-3183 sonli Farmoniga muvofiq O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 8 yanvar 2003 yil 8-sonli qaroriga asosan tuzilgan bo‘lib, mamlakatimizda statistika sohasida yagona siyosat ishlab chiquvchi va amalga oshiruvchi mustaqil yuridik shaxsdir. Davlat Statistika qo‘mitasi o‘z faoliyatini O‘zbekiston Respublikasi Konstituttsiyasi, “O‘zbekiston Respublikasi Davlat Statistikasi to‘g‘risida” gi Qonun va boshqa rasmiy hujjatlarga muvofiq amalga oshiradi.
Temir yo‘l transporti tuzilmaviy korxonalari uchun statistik ko‘rsatkichlar tizimini ishlab chiqish hamda ularni tahlil qilish usullari temir yo‘l transporti statistika bo‘limida o‘rganiladi.
Ushbu o‘quv qo‘llanmaga qadar mavjud statistika umumiy nazariyasi, mikroiqtisodiy statistikaga oid o‘quv adabiyotlarida, xususan yetaqchi iqtisodchi olim, professor I.I. Yeliseeva “Obщaya teoriya statistiki” dasrlikda asosan statistikaning nazariy asoslariga e’tibor berilgan bo‘lsa, M.R. Yefimova «Sotsialno-ekonomicheskaya statistika» o‘quv qo‘llanmada makroiqtisodiy statistikaning pirovard statistik ko‘rsatkichlari, milliy hisoblar tizimiga ko‘proq e’tibor berilgan. Ye.V. Petrova, O.I. Ganchenko, I.M. Alekseeva “Praktikum po statistike transporta” o‘quv qo‘llanmada har hil turdagi transport faoliyatlarini aks ettirilgan ko‘rsatkichlar tizimi va ularning tahlili keltirilgan.
Bugungi kunda statistika va statistika hisobi bo‘yicha respublikamiz iqtisodchi olimlari tomonidan bir necha o‘quv-uslubiy adabiyotlarda o‘rganilib nazariy va amaliy tadqiqotlar olib borilgan. Professor Yo.A. Abdullaev “Statistika nazariyasi” o‘quv qo‘llanmada asosan statistikaning nazariy asoslariga e’tibor berilgan bo‘lsa, N.M. Soatov, G.N. Tillaxodjaeva “Statistika” o‘quv qo‘llanmada esa tasviriy statistikaning nazariy asoslari, iqtisodiy balanslar turlarining o‘ziga xos xususiyatlari hamda muhim makroiqtisodiy yakuniy ko‘rsatkichlariga katta e’tibor berilgan bo‘lib, mikroiqtisodiy statistikaning amaldagi uslubiyoti yetarli darajada yoritib berilmagan.
A.A. Polikarpov, A.A. Vovk “Statistika jeleznodorojnogo transporta” darsligida statistika nazariyasi va temir yo‘l transporti statistikaning acoslari va xususiyatlari o‘rganilgan. Darclikning birinchi bo‘limida mualliflar statistika umumiy nazariyasi asoslarini ko‘rib chiqqan. Ikkinchi bo‘limda esa Rossiya federatsiyasi temir yo‘l transporti statistikasining xususiyatlari, statistik ko‘rsatkichlari, ularning uslubiy asoslari keltirilgan.
Mazkur o‘quv qo‘llanma yuqorida qayd etilgan adabiyotlardan shunisi bilan farq qiladikim, unda boshqa o’quv qo’llanmalarga qaraganda “O‘zbekiston temir yo‘llari” AJda statistika hisobini yuritish o‘ziga xos tartibi, statistik kuzatish shakllari, ko‘rsaktichlari, har bir mavzu bo’yicha qisqa nazariy ma’lumotlar keltirilgan, talabalarning amaliy mashg`ulotga tayyorgarliklarini aniqlash uchun nazorat savollar, tegishli topshiriqlar va ularni bajarish tartibi aks ettirilgan.
Mazkur o‘quv qo‘llanmani yaratish jarayonida yuqorida nomlari zikr etilgan iqtisodchi olimlarning statistika bo‘yicha olib borgan ilmiy ishlaridan keng foydalanildi. SHu bilan birgalikda O‘zbekiston Respublikasi Statistika to‘g‘risidagi Qonun, Prezident Farmonlari, Vazirlar Mahkamasining Qarorlari, O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi, Davlat statistika qo‘mitasi tomonidan tasdiqlangan me’yoriy hujjatlar va Internet tarmog‘i ma’lumotlaridan hamda Davlat statistika qo‘mitasi hisobot materiallaridan keng foydalanildi.
O‘quv qo‘llanma ikki bo‘lim va 12 bobdan iborat:
Bo‘lim. Statistikaning umumiy nazariyasi.
Bo‘lim. Temir yo‘l transporti statistikasi.
Har bir bo‘limda statistik ko‘rsatkichlarni hisoblash usullari va tahlili bo‘yicha umumiy ma’lumotlar, namunaviy misollarning yechimlari va mustaqil yechish uchun masalalar, testlar berilgan.
O‘quv qo‘llanmaning kirish qismini, 1, 5, 6, 11, 12 - boblarini S.M.Sultanova; 2-bobini Ye.V. Krivoruchko; 3, 4, 7, 8, 9, 11-boblarini G.T.Zakirova; 10 - bobini A.A.Boymatov tayyorlagan.
Mazkur o‘quv qo‘llanma “Temir yo‘l transporti statistikasi” kursining namunaviy dasturi asosida tuzilgan bo‘lib, u transport ta’lim muassasalaridagi iqtisodiyot, menejment, xizmat ko‘rsatish texnikasi va texnologiyasi, tashishshlarni tashkil etish va transport logistikasi ta’lim yo‘nalishlari hamda temir yo‘l transporti mutahasisslari uchun mo‘ljallangan.
Do'stlaringiz bilan baham: |
