Mikroiqtisodiyot va makroiqtisodiyot

8.3. Korxona raqobat strategiyasi 
Korxonaning raqobat strategiyasi- bu biznesga yondoshish usullari va 
tashabbuslarning yagona tizimidir. Uning maqsadi juda ham soddadir- 
raqobatchilarga nisbatan sofdil ish yuritib, bozorda o‗zining xaridorlar doirasini 
vujudga keltirish va uni kengaytirishdir. Raqobat strategiyasi ish yuritish 
strategiyasiga nisbatan tor tushunchaga ega. Ish yuritish strategiyasi nafaqat 
raqobatni qanday qilib olib borishini aniqlamasdan, balki boshqa sohalardagi 
raqobatlarni va harakatlarni ko‗rsatadi. Raqobat strategiyasi beshta strategiyani o‗z 
ichiga olib, ular quyidagilardir: 
- harajatlar bo‗yicha etakchi bo‗lish strategiyasi.
- keng tabaqalashtirish strategiyasi.
- optimal harajatlar strategiyasi.
- fokuslashgan pastroq harajatlar strategiyasi.
- fokuslashgan tabaqalashtirish strategiyasi.
Harajatlar bo‗yicha etakchi bo‗lish uchun qiymat yaratish zanjiri umumiy 
harajat, raqobatchilar umumiy harajatlaridan pastroq bo‗lishi zarur. Bunga 
quyidagi ikki yo‗l bilan erishish mumkin:
1. Raqobatchilarga nisbatan barcha operatsiyalarni yaxshiroq bajarish, 
harajatlarga ta‘sir etadigan omillarni boshqarish.
2. Qiymat yaratish zanjirini takomillashtirish, operatsiyalarni birlashtirish yoki 
harajat yuqori bo‗lgan bo‗g‗inlarni bartaraf etish 
Ushbu strategiya quyidagi sharoitlarda yaxshi samara beradi: 
-sotuvchilar o‗rtasida baholi raqobat juda ham kuchli bo‗lsa; 

---

208 
-mahsulot standartli, barcha iste‘molchilar didiga javob bersa;
-xaridorlarning bir tovar turidan boshqa tovar turiga o‗tib ketishi qo‗shimcha 
harajat talab qilsa;
-bahoga ta‘sir ko‗rsata oladigan xaridorlar mavjud bo‗lsa.
Ushbu strategiya quyidagi xavf - xatarlar bilan bog‗liqdir: 
-raqobatchilar texnologiyani keskin rivojlantirib yuborsa, korxona raqobat 
ustunligini yo‗qotib quyishi mumkin;
-korxona rahbariyati faqat harajatlarni pasaytirish haqida harakat qilsa, u 
boshqa imkoniyatlarni boy berishi mumkin; 
-xaridorlarning didi va ehtiyoji o‗zgarib ketsa, tovarga talab pasayib ketishi 
mumkin.
Xaridorlar ehtiyoji va didi xilma-xillashgan sari standartlashgan tovarlar ularni 
qoniqtirmay qoladi. Aynan shu sharoitda tabaqalashgan strategiyani qo‗llash 
maqsadga muvofiq bo‗ladi. Ushbu strategiya quyidagi afzalliklarga ega:
1-korxona o‗z tovariga yuqoriroq baho belgilashdan manfaatdor bo‗ladi;
2-sotish hajmini oshiradi;
3-o‗zining tovar markasiga xaridorlarni jalb qilishi mumkin bo‗ladi.
Ushbu strategiyada quyidagi uchta yondoshuv mavjud:
a) xaridorning korxona mahsulotini iste‘mol qilishda harajatlarni kamaytirish;
b) xaridor korxona mahsulotini iste‘mol qilganida, uning samarasini 
oshiradigan mahsulotni yaratish;
v) xaridorning qoniqish darajasini boshqa usullar bilan oshirish.
Optimal harajatlar strategiyasining asosiy g‗oyasi shundan iboratki, korxona 
xaridorlar talabiga javob beradigan mahsulotlarni yaratadi va shu bilan birga 
xaridorlarni bahoning oqilona asoslanganligiga ishontiradi. Korxona sifatli xizmat 
ko‗rsatish tavsifnomalari asosida, jalb eta olish tufayli sifatli tovarlarni 
raqobatchilarga nisbatan kamroq, harajatlar bilan ishlab chiqaradi. Bu strategiyani 
muvaffatsiyatli qo‗llayotgan firmalar bir paytda harajatlarni ham boshqaradi va 
tovarga qo‗shimcha belgilarni, ularni yangi turini yaratishni ham boshqaradi.

---

209 
Tabaqalashgan strategiya quyidagi uchta sharoitda muvaffatsiyatli bo‗lishi 
mumkin:
1. Tovarni o‗zgartirishning bir nechta usuli mavjud bo‗lib, har bittasining 
qadriga eta olish imkoni bo‗lsa. 
2. Xaridorlar ehtiyoji yoki iste‘mol qilishning xilma - xil usuli bo‗lsa. 
3. Soni unchalik ko‗p bo‗lmagan sotuvchilar tabaqalashishga bir xil 
yondoshsa.
Fokuslashgan strategiya quyidagi shartlarning aksariyati bajarilgan bo‗lsa 
muvaffatsiyatli bo‗ladi:
1-segment foydali bo‗lish uchun etarli darajada katta bo‗lsa;
2-segmentning o‗sish sur‘atlari katta bo‗lsa;
3-segment raqobatchilarning faoliyatiga katta ta‘sir ko‗rsatmasa; 
4-segmentda faoliyat ko‗rsatuvchi firma kerakli tajriba va resurslarga ega 
bo‗lsa;
5-firma raqobatchilardan o‗zini yaxshi himoya qila olsa.
Umumiy raqobat strategiyasida agressiv va himoyalash chora-tadbirlarini 
qo‗llashda tajovuzkor strategiyaning ahamiyati kattadir. Birinchi bosqichda 
firmaning strategik harakatlari raqobat ustuvorligini yaratadi. Ikkinchi bosqichda 
firma - raqobat ustuvorligidan foydalanadi, tarmoq o‗rtacha darajada nisbatan 
yuqoriroq foyda oladi, sarmoyalarni qoplaydi. Bu bosqichning uzoqligi ikkita 
narsaga bog‗liq: firmaning strategik harakatiga va raqobatchilarning strategik 
harakatiga o‗z vaqtida raqobatchilarning harakatlariga javob bera olishi, uni bu 
bosqich davomida firma kelgusi «strategik hujumning» poydevorini yaratish kerak. 
Uchinchi bosqichda firmaning strategik harakati raqobatchilarning strategik 
harakatlaridan zaifroq bo‗lsa, u strategik ustuvorligini yo‗qota boshlaydi.
Tajovuzkor strategiyaning oltita asosiy turi mavjud:
a) raqobatchilarning kuchli tomonlariga barham berish, ulardan o‗zib ketishga 
yo‗naltirilgan harakatlar;
b) raqobatchilarning zaif tomonlaridan foydalanishga yo‗naltirilgan harakatlar;
v) birdaniga bir nechta yo‗nalishda harakat qilish;

---

210 
g) etakchilikni egallashga qaratilgan harakat;
d) partizancha harakatlar;
e) ogohlantiruvchi zarbalar kamroq ziyon bilan qaytarish yoki boshqa 
korxonalarga yo‗naltirishdir.
Raqobatchilardan ortda qolmaslik uchun ikkita asosiy usul mavjud. Birinchi 
usul - zaif raqobatchining bozor ulushini tortib olish
Ikkinchi 
usul 
- 
raqobatchilarning ustuvorligini yo‗qqa chiqarish. 
Raqobatchilarga qarshi kurash har xil usulda olib borilishi mumkin. 
Raqobatchilarning zaif tomonlaridan foydalanib, raqobatda g‗alaba qilish usullari 
quyidagicha:
-raqobatchi kam bozor o‗lchamiga ega bo‗lgan geografik xududlarga e‘tiborni 
qaratish;
-raqobatchi kam e‘tibor beradigan bozor segmentlar 
Raqobatchilarning zaif tomonlaridan foydalanib, raqobatda g‗alaba qilish 
usullari quyidagicha:
-raqobatchi kam bozor o‗lchamiga ega bo‗lgan geografik xududlarga e‘tiborni 
qaratish;
-raqobatchi kam e‘tibor beradigan bozor segmentlarida harakat qilish;
-mahsulotning sifati pastroq raqobatchilarning xaridorlari bilan ish yuritish;
-raqobatchi xaridorlarga unchalik yaxshi xizmat ko‗rsatmaydigan xaridorlarni 
o‗ziga jalb qilish; 
-o‗z tovarlarini yaxshi reklama qilmaydigan, o‗z tovar markasiga ega 
bo‗lmagan raqobatchilarning xaridorlarini o‗ziga jalb qilish; 
-raqobatchi 
e‘tibor 
bermayotgan 
ehtiyojlarni 
qondirishga 
intilish. 
Raqobatchilarning zaif tomonlaridan foydalanib, raqobatda g‗alaba qilish usullari 
quyidagicha:
1-raqobatchi kam bozor o‗lchamiga ega bo‗lgan geografik xududlarga e‘tiborni 
qaratish;
2 -raqobatchi kam e‘tibor beradigan bozor segmentlarida harakat qilish;
3-mahsulotning sifati pastroq raqobatchilarning xaridorlari bilan ish yuritish;

---

211 
4-raqobatchi xaridorlarga unchalik yaxshi xizmat ko‗rsatmaydigan xaridorlarni 
o‗ziga jalb qilish;
5 -o‗z tovarlarini yaxshi reklama qilmaydigan, o‗z tovar markasiga ega 
bo‗lmagan raqobatchilarning xaridorlarini o‗ziga jalb qilish;
6 -raqobatchi e‘tibor bermayotgan ehtiyojlarni qondirishga intilish.