Mikroiqtisodiyot va makroiqtisodiyot

9.4. Narxlarni kamsitish: mohiyati, turlari 
Narxlarni kamsitish - bu har xil narxlarda turli xil xaridorlarga ma‘lum 
narxlarda sotiladigan monopolistik amaliyot. 
Faqat monopoliyalar narxlarni belgilashni amalga oshirishi mumkin, chunki 
ular narxlarni belgilab va nazorat qiladilar. Zo‗r raqobat sharoitida yaxshilar uchun 
yagona narx shakllanadi va kompaniya narxni nazorat qilmaydi, lekin uni berilgan 
deb qabul qiladi, shuning uchun narx bo‗yicha kamsitish yuzaga kelmaydi. 
Monopolistlar bu orqali daromadlarini ko‗paytirganda narxlarni kamsitish bilan 
shug‗ullanadilar. Diskriminatsion narxlar ishlab chiqarishni kengaytirish uchun 
ishlatilishi mumkin va shu bilan miqyosni tejashga imkon beradi. 

---

223 
Xizmatlar sohasida narxlarni kamsitish uchun eng qulay shart-sharoitlar 
mavjud, chunki ular, qoida tariqasida, qayta sotilmaydi (masalan, tibbiy xizmatlar: 
agar siz appEnditsit uchun operatsiya qilgan bo‗lsangiz, uni do‗stingizdan yuqori 
narxda sotolmaysiz). 
Monopolist firma narxlarni kamsitishi uchun bozor quyidagi shartlarga javob 
berishi kerak: 
• sotuvchi xaridorlarni tovarlarga talabning egiluvchanligi asosida guruhlarga 
ajratishi kerak. Talab juda moslashuvchan bo‗lmagan xaridor uchun yuqori narx 
belgilanadi va talab egiluvchan bo‗lganlar uchun pastroq narx belgilanadi; 
• bir bozorning xaridorlari (yoki sotuvchilari) tomonidan boshqa bozorning 
xaridorlari (yoki sotuvchilari) tomonidan tovarlarni qayta sotish mumkin emas, 
chunki tovarlarning «arzon» bozordan «qimmat»ga erkin harakatlanishi yagona 
zanjirning paydo bo‗lishiga olib keladi, bu esa zanjirni kamsitishga imkon 
bermaydi; 
• Xaridorlar (monopoliya uchun) yoki sotuvchilar (monopsoniya uchun) 
identifikatsiya qilinishi kerak (aniqlangan, o‗xshash), aks holda bozorni bo‗lish 
mumkin emas. 
Narxlarning kamsitilishi mehnat bozorining mulkka, ishlab chiqarish 
firmalariga yoki iste‘molchilarga bo‗linishi asosida, shuningdek tovar sotib 
olinganligiga yoki ishlab chiqarish vositalariga bog‗liq holda paydo bo‗lishi 
mumkin. 
Narxlarni kamsitish tushunchasi iqtisodiy fanlarga XX asrning birinchi uchdan 
birida kiritilgan. A. Pigou, ammo hodisaning o‗zi ilgari ma‘lum bo‗lgan. Pigou 
narxlarni kamsitishning 3 turini (yoki darajalarini) ajratib ko‗rsatdi. 
Birinchi darajadagi narx diskriminatsiyasi (mukammal kamsitish) har bir tovar 
birligi uchun narx uning talab narxiga teng bo‗lgan holda, barcha xaridorlar uchun 
tovarning sotish narxi har xil bo‗lgan taqdirda kuzatiladi. Narxlarni kamsitishning 
bu turi talab narxlarini shaxsiy va shaxslararo farqlashga imkon beradi. Bunga 
asoslanib, ko‗pincha mukammal narx diskriminatsiyasi deb nomlanadi. 

---

224