Mikroiqtisodiyot va makroiqtisodiyot

15.5-rasm. Sof ijtimoiy mahsulotga talab 
15.6-rasm. Sof xususiy ne’matga bo‘lgan umumiy talab 
Agar iste‘mol qilingan sof ijtimoiy ne‘matga har bir shaxs o‗ziolgan chekli 
yutug‗iga ko‗ra pul to‗laganda edi, olingan naf tug‗risidagi axborotni yashirishga 
undaydigan kuchli rag‗batlantirish paydo bo‗lar edi, hamda olinadigan nafni 
darajasini ko‗pchilik pasaytirishga harakat qilar edi. 
Xaqiqatda esa, iste‘molchilar iste‘mol qilingan sof ijtimoiy mahsulot uchun pul 
to‗laydimi, yo‗qmi undan naf olganligi uchun ayrim hollarda ortiqcha to‗lovlarsiz, 

---

350 
bepul ushbu ne‘matlarni olishga harakat qiladi. Ushbu vaziyat biletsiz 
muammosini, ya‘ni ―quyon‖ muammosinomini oldi. Bu yerda iqtisodiy 
sub‘ektlarning bozorning bozor mexanizmi ishlamaydigan joylaridan foydalanib, 
boshqalar hisobidan ko‗proq yutuqqa erishishga harakat qilishi nazarda tutiladi. 
Biletsiz yuruvchi muammosi kuproq ko‗proq katta iste‘molchi jamoa guruxlarida 
yuzaga keladi, nima uchun deganda, bunday guruhlarda kerakli, to‗lik axborotni 
olish qiyin. Biletsizlar muammosini mavjudligi sof ijtimoiy mahsulotni ishlab 
chiqarish hajmini uning samarali hajmidan kam bo‗lishiga olib keladi. Bozor 
mexanizmi bu muammoni yechishga ojiz. Ushbu xatoni tuzatishda davlatning 
ahamiyati nihoyatda katta. 
Nazorat savollari 
1. Teskari aloqa effektlari qanday ifodalanadi va ularning bozor 
iqtisodiyotidagi o'rni qanday? 
2. Ikki tovar almashinuvining ishtirokchilari Pareto-samarali taqsimotga 
qanday erishadilar? 
3. Ishlab chiqarish qobiliyati egri nimani ko'rsatadi? 
4. Iqtisodiyotda boylikni taqsimlash muammosi nimada? 
5. "Raqobat muvozanati" tushunchasini izohlang. 
6. Pareto samaradorligi nimani anglatadi? 
7. Ijtimoiy ta'minot mezonlari qanday? 
8. Ijtimoiy farovonlik va adolat o'rtasida qanday o'xshashlik bor? 
9. Konstitutsiyaviy va konstitutsiyadan keyingi xalq tanlovi nima?