Mikroiqtisodiyot va makroiqtisodiyot

15.4. Pareto optimalligi 
"Paretocha optimallik" tushunchasi "Pareto afzal ko'rishi" va "Pareto 
tengsizligi" tushunchalari bilan chambarchas bog'liq va ularni faqat o'zaro 
kelishuvda aniqlash mumkin. 
Pareto afzalko'rish - bu boshqa davlatga nisbatan iqtisodiyotning holati, agar 
birinchi holatda kamida bitta turning farovonligi yuqori bo'lsa, qolganlarida 
ikkinchiga nisbatan past holatda emas. Pareto afzal ko'rish tushunchasi farovonlik 
zonasidagi ma'lum bir juft nuqtani manfiy bo'lmagan nishab bilan to'g'ri chiziq 
orqali ulash mumkin bo'lgan holatlarda qo'llaniladi. Pareto taqqoslanmaslik 
(nomutanosibligi) - iqtisodiyotning shunday ahvoliki, agar mumkin bo'lgan 
farovonlik chegarasida joylashgan biron bir nuqta ushbu chegaradagi boshqa 
nuqtalar bilan taqqoslanmaydi. 
Pareto optimalligi eng keng tarqalgan optimallik mezonlaridan biridir.U 
iqtisodiyotda taklif etilayotgan o'zgarish boylikning umumiy darajasini 
yaxshilaydimi yoki yo'qligini aniqlash uchun mo'ljallangan. 
Resurslarni taqsimlashda ijtimoiy samaradorlikka yerishish muammosi 
italiyalik iqtisodchi Vilfredo Pareto tomonidan ishlab chiqilgan (1848-1923). 
Uning kontseptsiyasiga ko'ra, jamiyat umumiy iqtisodiy muvozanat va resurslarni 
taqsimlashning ijtimoiy samaradorligi holatidadir, bu ishlab chiqarish sektorida 
resurslardan minimal foydalanish va iste'mol sohasida samarali taqsimlanishni 
talab qiladi, bu esa ehtiyojlarni maksimal darajada qondirishni ta'minlaydi. 
Mukammal raqobat sharoitida bozor iqtisodiyoti avtomatik ravishda Pareto 
optimal darajasiga etadi. 
Pareto optimalligi taklif qilingan o'zgarish kimgadir foyda keltiradigan, lekin 
shu bilan birga boshqalarga zarar keltiradigan vaziyatga taalluqli emas. 
Iqtisodiyt nazariyasi ijtimoiy manbalar nuqtai nazaridan jamiyat resurslarining 
pareto-optimal 
taqsimoti 
qaysi 
biri 
yaxshiroq 
ekanligini 
aniqlay 
olmaydi.Resurslardan foydalanishning eng maqbul variantlari orasidan ijtimoiy 

---

345 
farovonlik funktsiyasidan foydalanishni talab qiladigan ijtimoiy adolat muammosi 
hisoblanadi. Pareto-samarali taqsimotning bir nuqtasidan boshqasiga o'tish, 
ko'pincha davlatning jamiyat daromadlari va resurslarini qayta taqsimlash 
jarayoniga aralashishini anglatadi. 
Paretoning optimalligini ta'minlash uchun uchta shart mavjud. 
Birinchi shart.Iste'molchilar o'rtasida tovarlarning maqbul taqsimlanishi, ikkita 
tovarni almashtirishning eng yuqori darajasi ikkala iste'molchi uchun ham bir xil 
bo'lishi kerakligidan kelib chiqadi. Aytaylik, iqtisodiyotda A va B ikkita tovar 
ishlab chiqariladi. 
= 
Ikkinchi shart.Ishlab chiqarishda resurslarni maqbul taqsimlash. X va Y 
mahsulotlarini ishlab chiqarish uchun ikkitai va j resurs mavjud. Ushbu variantda, 
tenglikka rioyaqilish kerak, unga ko'ra X ne‘matni ishlab chiqarish uchun 
ishlatiladigan i va j marjinal mahsulotlarning nisbati, Y ne‘matni ishlab chiqarish 
uchuni va j ning marjinal mahsulotlarning nisbatiga tengdir, ya'ni: 
= 
Uchinchi 
shart. 
Optimal 
ishlab 
chiqarish 
hajmi. 
Ishlab 
chiqarish 
imkoniyatlarining chegarasi resurslardan to'liq foydalanish sharoitida ishlab 
chiqarilishi mumkin bo'lgan X va Y tovarlarning sonini ko'rsatadi. Ikkala ne‘mat 
uchun ham maqbul ishlab chiqarish hajmi quyidagi nisbatlarga bog'liq bo'ladi: 
= 
Bu shuni anglatadiki, marjinal xarajatlarning foyda darajasiga nisbati ikkala 
ne‘matuchun ham bir xil bo'lishi kerak.