Mikrofilamentlar

Xivchinlar, kiprikchalar va sentrosomalar
Mikronaychalar uch ixtisoslashgan eukariot hujayra strukturalari: flagella (xivchinlar), siliya (kiprikchalar) va sentrosomalarning asosiy tarkibiy qismidir. Esingizda boʻlsa, bizning doʻstlarimiz boʻlgan prokariotlar ham harakatlanishda xivchinlardan foydalanadi. Faqat adashtirib yubormang: biz hozir muhokama qiladigan eukariot xivchinlar ham xuddi shu vazifani bajarsa-da, struktura jihatidan farq qiladi.
Xivchinlar (lotincha “flagella”) uzun soch tolasiga oʻxshash boʻlib, hujayra yuzasidan tashqariga chiqib turuvchi sperma kabi butun bir hujayrani harakatlantiruvchi strukturalardir. Agar hujayrada xivchinlar boʻlsa, ularning soni odatda bir yoki bir nechta, xolos. Harakatlantiruvchi kiprikchalar (lotincha “cilia”) xivchinlarga oʻxshab ketadi, ammo ularning uzunligi kaltaroq boʻlib, hujayra yuzasida juda koʻp miqdorda uchraydi. Harakatlantiruvchi kiprikchali hujayra toʻqimalarni hosil qilganida kiprikchalar harakati maʼlum bir moddaning toʻqima yuzasi boʻylab harakatlanishiga yordam beradi. Masalan, tanamizning yuqori nafas olish tizimi hujayralaridagi kiprikchalar chang va zarrachalarni burun boʻshligʻiga chiqarishga yordam beradi.
Uzunligi va soni jihatidan farq qilishiga qaramay, xivchin va harakatlantiruvchi kiprikchalar oʻxshash tuzilishga ega. Koʻpgina xivchin va harakatlantiruvchi kiprikchalarda halqa markazida qoʻshimcha ikkita mikronaychalar bilan bir qatorda 9 juft mikronaychalar aylana boʻlib joylashgan. Ushbu joylashuv 9 + 2 tartibi deb nomlanadi. Siz chap tomonda elektron mikroskopda olingan ikkita xivchinning koʻndalang kesimida 9 + 2 tartibi koʻrsatilgan suratni koʻrishingiz mumkin.