Microsoft Word Ўзбекистонда дамли ва зарбли чолғулар ижрочилиги тарихи doc

DAMLI CHOLG‘ULAR ANSAMBLLARI UCHUN O‘ZBEKISTON 
KOMPOZITORLARI ASARLARINING QISQACHA IZOHI 
Jamoa bo‘lib chalish qadim-qadimdan barcha xalqlarda sozandalar uchun 
odat sifatida shakllangan. Xususan ochiq havoda dasta (qo‘sh, ansambl) bo‘lib
damli va zarbli cholg‘ularda ijro qilish tinglovchiga zavq-shavq bag‘ishlagan. 
Ovro‘pa damli cholg‘ularining ansambl ijrochiligi o‘ziga xos tarixiy va boy 
an’analarga ega. Unga har-xil davrda yashab o‘tgan turli oqim va ijodiy 
yo‘nalishlarga mansub kompozitorlar o‘z e’tiborini qaratganlar va asarlar 
yozganlar. 
O‘zbekistonda ayniqsa ikkinchi jahon urushidan keyin damli cholg‘ular 
ansambl ijrochiligiga keng e’tibor berila boshlandi. O‘zbekiston kompozitorlari 
opera, balet va boshqa yirik asarlar bilan birgalikda ansambllar uchun qator 
asarlar ijod qildilar. Ularning ansamblga yozilgan asarlarini to‘plash va nashr 
qilish ishlari saksoninchi yillarga kelib amalga osha boshladi.
Shulardan R.R.Safarovning O‘zbekiston kompozitorlarining damli 
cholg‘ular ansambllari uchun asarlar to‘plamiga (Proizvedeniya kompozitorov 
Uzbekistana dlya ansambley duxovix instrumentov. Partitura. Izd. G.Gulyam. 

---

76 
T.,1988.g) uch avlod kompozitorlari: B.Zeydman(1908-1981), B.Gienko (1917-
2000), G.Mushel (1908-1983), T.Qurbonov (1936-2002), A.Varelas (1950), 
N.G‘iyosov (1956)larning asarlari kiritilgan. Bu kitobdagi kamer asarlarida 
damli cholg‘ularning deyarli barchasi qamrab olingan. 
Shulardan eng ko‘zga ko‘ringanlari G.Mushelning goboy, klarnet va fagot 
uchun lya minor va si bemol major ikkita «Prelyudiya va fuga»laridir. Bunda 
goboy, klarnet va fagot tovushlarining bir-biriga hamohang quyilib kelishida 
tabiat manzaralari o‘ziga xos polifonik tilda bayon etiladi.
Yosh kompozitor N.G‘iyosovning fleyta, klarnet va fagot uchun yozilgan 
«Trio» asari ham to‘plamga kiritilgan bo‘lib, u cholg‘u ijrochilaridan yuksak 
virtuoz texnik mahorat talab etadi. A.Varelasning truba, ikkita valtorna va 
trombon uchun «Piesa»si oddiy tilda yozilgan. U ansambl ijrochiligini endi 
boshlovchi sozandalarga mo‘ljallangan. 
B.Zeydmanning truba, ikkita valtorna va trombon uchun «Marsh», 
«Qo‘shiq», «Raqs» asarlari milliy ohanglar ta’sirida yozilgan. B.Gienko truba, 
valtorna, trombon va tuba uchun «Prelyudiya», ikki truba, ikki valtorna, va ikki 
trombon uchun «Raqs», ikki truba, ikki valtorna, ikki trombon va tuba uchun 
«Romans», uch truba, ikki trombon va tuba uchun «Burleska» asarlarida mis 
damli cholg‘ulari tovushlarining bir-biri bilan mutanosibligini turli tarkiblarda 
qo‘llagan holda o‘ziga xos ansambllar yaratgan. 
T.Qurbonov o‘zining truba, valtorna, trombon va litavra uchun yozilgan 
«Rechitativ» asarida har bir sozanda oldiga o‘z cholg‘usida yuksak mahorat 
bilan chalish talabini qo‘yadi. Asar zamonaviy uslubda yozilgan. 
O‘zbekiston davlat konservatoriyasi professori, uzoq yillardan buyon shu 
dargohda kamer ansambli sinfi mashg‘ulotlarini olib borayotgan ustoz 
V.L.Melkomini tomonidan O‘zbekiston kompozitorlarining yog‘och damli 
cholg‘ular uchun yozgan kamer asarlari to‘plamidan (Kamernie proizvedeniya 
kompozitorov Uzbekistana dlya derevyannix duxovix instrumentov. Rukopis. 
1987 g. Lichniy arxiv V.L.Melkomini) bir qancha asarlar o‘rin olgan bo‘lib, 
shulardan ko‘zga ko‘ringanlari G.A.Mushelning klarnet, fagot va fortepiano 
uchun «Xoregrafik eskizlar» nomli asari mavzu jihatidan bir-biri bilan bog‘liq 
to‘rtta eskizdan tashkil topgan izchil syuita tamoyillariga asoslangan, bunday 
cholg‘ular tarkibi uchun yaratilgan yagona asardir. Asar polifonik tilda samimiy 
his-hayajon tarzida o‘z mavzusining yangiligi va milliy ohanglarga boyligi bilan 
ajralib turadi. Bu to‘plamga A.F.Kozlovskiyning fleyta, truba, alt va fortepiano 
uchun «Piesa» kvarteti, fleyta, alt va fortepiano uchun «Intermetsso»si, fleyta, 
klarnet va fortepiano uchun triosi, ikki klarnet va bas klarnet uchun «Fuga»lari 
kiritilgan. Shuningdek, B.I.Zeydmanning fleyta, 2 ta goboy, 2 ta klarnet va fagot 
uchun «Norim-norim va Ufar III» deb ataluvchi ikki piesasi, F.M.Yanov-
Yanovskiyning fleyta pikkolo, fleyta, goboy, 2 klarnet, fagot, 2 ta valtorna, truba 
va trombon (o‘nta cholg‘u uchun) «Skerso»si, R.Abdullaevning fleyta, fagot va 
fortepiano uchun «Trio»si, fleyta, goboy, klarnet va alt uchun re minor, fleyta, 
goboy, klarnet va fagot uchun lya bemol major «Charxi Navo» kvartetlari, yosh 

---

77 
kompozitor Q.Hikmatovning fleyta, goboy, klarnet va fagot uchun kvarteti 
shular jumlasidandir. Ayniqsa o‘tgan asrning 70-80-yillari konservatoriya 
talabasi bo‘lgan iqtidorli klarnetchi S.Osmanovning fleyta, goboy, klarnet va 
fagot uchun «Mushuk tovuqxonaga qanday tushib qoldi» (Kak koshka popala v 
kuryatnik) kvarteti va to‘rtta klarnet hamda fleyta uchun «Elegiya» kvintetlari 
yosh ijrochi, havaskor iqtidorli kompozitor tomonidan o‘zi yaratib talaba 
do‘stlari bilan imtihonlarda ijro qilishib ommalashgan asarlari ushbu to‘plam 
qo‘lyozmasidan o‘rin olgan.