Microsoft Word XXI asrda islom ziyouz com doc

www.ziyouz.com
kutubxonasi 
61
ham bor: masalan, islomga asos solinish tarixini o‘qishning ilojsizligi yoki yangi 
molekulyar biologiya zarurati. 
Men faqat o‘zimni tashvishlantirayotgan ikkita soha bilangina cheklanaman: birinchidan, 
ilohiyotning jinslardan tarkib topishi; ikkinchidan, jinsga oid ijtimoiy tafovutning 
qonunlarda emas, balki insoniy munosabatlarning ko‘plab nozik qutblashuvida yaqqol 
namoyon bo‘lishi. Ma'rifat davri tushunchasiga ko‘ra, musulmonlar shu orqali Vujudni his 
etishga harakat qilgan. Tajriba sifatida o‘tkazilayotgan ushbu munozarada mening 
sheriklarim zamonaviy frantsuz feminist faylasufi Lyusi Irigaray va 13-asrda yashab 
o‘tgan ispan so‘fiysi Ibn Arabiy bo‘ladi. Men ularni mavhum bilishning jinsga oid 
dialektikasiga yechim topib beruvchi bir pulga qimmat himoyachilar sifatida tanlaganim 
yo‘q. Musulmon tafakkurida kimdir Boshqaning qat'iy va egamen o‘ziga xosligini 
tasdiqlash orqali Ma'rifat davri 
excendence
[109]
ini afzal bilishi mumkin. 
Muhtaram o‘quvchim, menga avvalo Irigaray qarshi chiqayotgan ushbu holatni qanday 
tushunishimni bayon etish orqali ishga kirishishga ijozat bergaysiz. Madaniy o‘ziga 
xoslikning g‘arbcha konstruktsiyalari Martin Haydeggerning ontologiyasiga mos keladi va 
ularga aynan o‘sha ontologiya muayyan shakl bergan. Aksariyat hollarda qayd 
etilayotganiday, Haydegger o‘zining "insonga oldindan hech qanday mohiyat berilmaydi" 
degan qat'iyati bilan (Yevropa) qit'a(si) falsafasidagi postmodern harakatga asos soldi. 
G'arbning falsafiy va ilohiyotshunoslik tafakkuri ob'ektlarga xos bo‘lgan «mavjudlik mulk 
yoki mohiyatdir" degan g‘oyadan xalos etilishi lozim. O'zimiz farqlaydigan va tasnif 
etadigan hodisalarni tushunish orqali ma'lum bir mulk deb hisoblaydigan mavjudlik biz 
unga yuklaydigan ma'nodan bo‘lak tarzda yashay olmaydi. Aslida bizning mavjudlik 
haqidagi insoniy tushunchamiz - amalda tushunchalar uni yaratadi - ularning madaniy 
jihatdan tuzilishiga mos emas; moslik bizni shakllantirgan narsa va tajribamiz hamda 
faoliyatimiz uchun javobgarligimizni aniqlagan va ular bilan murosaga kelgan 
taqdirimizdagina qaror topishi mumkin. 
Bu holning feminizm uchun hozirlab berayotgan makoni haqida ko‘p gapirildi; ayni 
holatda moslik mavjudlik haqida madaniyat shakllantirgan tushunchalarni inkor etishdan 
emas, aksincha, ularni tan olishdan paydo bo‘ladi. O'z feminizmi uchun falsafiy asos 
yaratgan oz sonli musulmonlardan biri bo‘lgan Muhammad Arkun ushbu istiqbolli 
tushunchani Derrida orqali olar ekan, platonik va somiy ontologiya va jinsning mohiyati 
bor, deb hisoblovchi suhbatlarni haqiqiy deb bilishni inkor etish bilan bir qatorda 
merosni tan oladigan old-ontologiya avra-astarini chiqarib tashlagan moslik xaritasini 
chizadi. Arkun islom tafakkurining yunonlarga xos komponentlari - juzlariga, ya'nikim 
faqat uning gumanistik jihatlariga qiziqadi. Uni Miskavayh singari mutafakkirlar 
asarlarida zuhur bo‘lgan deb hisoblaydi. Boshqacha aytganda, Arkun Haydeggerning, 
teizmlar
[110]
o‘zining yunon va somiy modalligi
[111]
bilan «ishonchsizlik uyqusi"ga 
sabab bo‘ldi, undan faqat madaniy determinizm
[112]
ni tan olishgina uyg‘otishi mumkin, 
degan fikriga qo‘shiladi.
Bunday fikrlashning amaliy jihatdan, albatta, ko‘p taraflama noqulayliklari bor. Eng 
achinarli jihati shundaki, garchi feminizm va boshqa farqli loyihalarga o‘zini 
tenghuquqlilik xususidagi oddiy suhbatlardan avloroqman, deyishga imkon bersa-da, 
umuman madaniy bo‘lmagan mafkuralarga ham yo‘l ochadi. Albatta, Haydegger 
natsistlar partiyasining haqiqiy a'zosi edi. U xristianlik va yunon ontologiyasi af'yuni 
bilan zaharlangan xalqning dastlabki faolligini tilni lotinchadan kelib chiqqan 

---

XXI asrda Islom: Postmodern dunyoda qiblani topish. Timoti J. Uinter