|
Tanatos
Albatta, Hamletni «shafqatsiz omadning kamon va yoylaridan aziyat chekib turib ham
xayolan aslzoda bo‘lish mumkinmi yoki o‘zingni mushkul ahvolga solgan dengizga qo‘l
ko‘tarib, mushkulotlarni kunpayakun qilish kerakmi?» qabilidagi ikkilanish qiynaydi. Bu
yerdagi o‘zini qurbon qilish uchun aslzodalikni tanlagan xristian (va ba'zi bir dunyoviy)
hukmlar salbiydir. Lyuteranlarning din tarixiga «ikki podsholik» deb atalgan printsip
asosidagi yondashuvi ta'sirida bo‘lgan Kennet Kregg bu holni Muhammadning o‘zini tinch
yo‘l bilan qurbon qilgan Iso Masihga nisbatan quyiroq maqomdagi ruhoniy bo‘lganining
bosh isboti sifatida keltiradi. Unga ko‘ra, Rumiyning hijratga oid ma'naviy talqini g‘alati
va tarixiylikdan xoli bo‘lgan ters bir narsadir. U payg‘ambarning «jamoa uchun, qarshi
turish uchun, tashqi g‘alaba uchun, tinchlantirish va boshqarish uchun» sochmasiga ko‘zi
tushib, ayyuhannos soladi.
[69]
XXI asrda Islom: Postmodern dunyoda qiblani topish. Timoti J. Uinter
www.ziyouz.com
kutubxonasi
42
Payg‘ambari o‘zini Iso Masihning izdoshi deb biladigan va uni hurmat qiladigan
musulmonlar Kreggning bir-biridan keskin farq qiluvchi ikkita chigal vaziyatga ilohiy
yechim topib berish uchun yuborilgan ikki kishini bir-biridan ajrata olmaganiga hayron.
Xristianlar, isoshunoslik nuqtai nazaridan, Isoni ustun deb e'tirof etishga majbur. Biroq
asl vaziyatdan xabardor bo‘lish o‘zaro solishtirish chog‘ida, hech bo‘lmaganda,
og‘machilikka yo‘l qo‘yishdan qochishga xizmat qilishi kerak-ku. Yaqinda
ilohiyotshunoslikda ro‘y bergan burilishlar bu o‘zgarishni tasdiqlaydi. Payg‘ambarning
jinsiyati bilan bog‘liq munozaralar so‘nggi 50 yil ichida jimib ketdi, endi uning siyosiy
hayoti bilan bog‘liq tortishuvlar ham oradan ko‘tarilishi mumkinmi? Barcha xristianlar
Kreggning qarashlariga qo‘shilmasligini anglagan holda, dunyoning adolatsizliklariga
axloqiy jihatdan eng to‘g‘ri javob harakatsiz va tahammulli guvohlikdir. Bugungi kunda
Qaysar oyoq osti qilgan deb hisoblanayotgan ishlarning amaliy oqibatlarini qayta
baholash istagi kuchayib borayotibdi. Eng dahshatlisi, XX asrning eng katta ta'sir
kuchiga ega bo‘lgan cherkov arboblaridan biri Payus XII ning aybi «davrning eng qora
kuchlari bilan hamtovoqlik»
[70]
da edi. U hijratning qaysi faol, mardona narratsiyasidan
bahra olganki, siyosati bunday cheklovlarga duchor bo‘lgan?
Bunga o‘xshash taxminlardan foyda yo‘q, biroq biz o‘z-o‘zimizdan, yigirmanchi asrning
moslashuvchanlik so‘qmoqlari va «Yaratganning kunini kutish» oqibatlari bizni so‘roq
qildimi yoki yo‘qmi, yoxud sarroflarni qamchi bilan haydab solgan Iso Masih o‘rniga
«Unga qarshilik ko‘rsatma, u yovuzdir» deb amr etgan kishiga Pavelning ko‘rsatgan
ko‘zbog‘lamachiligini bekor qildimi, yoki yo‘qmi deb qayta-qayta so‘rashimiz mumkin.
Hozirgi kunda ko‘pgina Injilga oid tadqiqotlar Iso ta'limotidan faol va mutaassiblik
rishtalarini yulib tashlaydi. Ularni Rim inkvizitsiyasidan qo‘rqqan ma'ruzanavislar
ehtiyotkorlik tufayli lom-mim demagan yoki ma'ruzalardan chiqarib tashlagan edi.
Bunday qarash har qanday «ikki podsholik» ilohiyotshunosligini bezovta etib, kamqon
viktorian messiyalarining Holman Hantcha turli-tumanligini kunpayakun qiladi. Bu hol
xristianlarning ibodatxonalarni yana tozalovchisini hurmat qilishiga yordam beradimi?
Zamonaviy xristianlar Isoni qaytadan yahudiylashtirmay turib ham quyidagicha
o‘zgarishga yuz tutmoqda:
Men xristian Tavroti va xudomiz bo‘lgan Iso Masih Injili barcha adolatsizlik va yovuzlik,
zulm va ezishni yo‘qotishi va... ul zot barcha hijrat qilganlarni ozod qiluvchi Alloh
ekanini ko‘rsatmoqchiman. Ul zot o‘z bandalarini har qanday tutqunlikdan emin
qiladi
.
[71]
Xaloslik, ya'ni emin bo‘lish mavzusi Lotin Amerikasidagi ozodlik kurashchilari va
zamonaviy katolik cherkovi o‘rtasida ba'zi hollarda keskin ziddiyatlarga sabab bo‘lgan
sharoitda vujudga kelgan bosimni mavhum yo‘l bilan qayta taqsimlashdan, ya'ni
xristianlikdan ko‘ra ko‘proq ko‘zga tashlanadi. Bu hol, Shabbir Axtar shubha
bildirayotganiday, islomdagi taxminlarga qiziqish uyg‘otishi kerak bo‘lgan xristianlikning
yangi imkoniyatlari tug‘ilishi oldidan boshlangan to‘lg‘oqlari bo‘lishi mumkinmi? Hijrat,
Rumiyda bo‘lgani kabi, dunyo nuqtai nazaridangina emas, balki, unga daxl qiladigan
zolimlar nazdida ham ozodlik nishoni bo‘lib ko‘rinadi. Aslida musulmonlarning Tavrot
xususidagi eng umumiy iddaolaridan biri unda yangi Musoning kelishi bashorat
qilinganidir.
XXI asrda Islom: Postmodern dunyoda qiblani topish. Timoti J. Uinter
Do'stlaringiz bilan baham: |
