Microsoft Word XXI asrda islom ziyouz com doc

muttabi'
[546]
("izdosh"), 2) mazhabning minglab aqidalari ortidagi mulohazalarni 
batafsil bilmay turib ulamolariga ishongani uchun osongina taqlid yo‘liga o‘tib oladigan 
muqallid 
("taqlidchi").
Shuning uchun ham 
muqallid
ga mazhabning formal isbotlarini tanib olguncha o‘qish 
tavsiya etiladi. Biroq yana shunisi aniqki, har bir musulmon ham olim bo‘lib 
ketavermaydi. Olimlikka juda ko‘p vaqt talab etiladi. Ummatlar normal yashashi uchun 
buxgalterlik, askarlik, qassoblik va shu singari boshqa kasblarni ham egallashi talab 
etiladi. Hatto ularning barchasi yetarli darajada aql-zakovatga ega deb hisoblagan 
taqdirimizda ham hammasi buyuk ulamolar bo‘lib keta olmaydi. Qur'oni karimda 
ta'kidlanganiday, kam bilimga ega bo‘lgan dindorlar malakali mutaxassislarga murojaat 
qilishlari zarur: 
"Agar bu haqda bilmaydigan bo‘lsangizlar, ahli zikrlardan (ya'ni, 
Tavrot va Injilni biladiganlardan) so‘rangizlar"
[547]
.
(Olimlarning fikricha, "ahli 
ilmlar" ulamolardir.) Boshqa bir oyatda musulmonlarga mutaxassis bo‘lmaganlarga yo‘l-
yo‘riq ko‘rsatadigan mutaxassislar guruhini tuzish va qo‘llab-quvvatlash buyuriladi: 
"Ularning har bir guruhidan bir toifa chiqmaydimi?! (Qolganlari) dinni o‘rganib, qavmlari
ularga (jangdan) qaytib kelgach, (gunohdan) saqlanishlari uchun ularni 
ogohlantirmaydilarmi?!"
[548]
Ilohiy bitiklarni to‘g‘ri tushunish uchun kerak bo‘ladigan 
olimlikning teranligi va favqulodda ogohlantirishlar bizga vahiyni buzishlariga qarshi 
yuborilgandir, yana shunisi ravshanki, oddiy musulmonlarning burchi o‘zlarining 
mulohazasi va cheklangan bilimiga tayanishdan, mutaxassislarning fikriga ergashishdan 
iborat. Ushbu burchni ibtidoiy musulmonlar yaxshi bilar edi: xalifa Umar roziallohu anhu 
Abu Bakr roziallohu anhuning buyurganlariga "Men Alloh oldida Abu Bakrning fikridan 
boshqacha fikrda bo‘lishdan uyalaman", deb amal qilar edi. Ibn Mas'ud roziallohu anhu 
o‘z navbatida tom ma'nodagi mujtahid bo‘lishiga qaramasdan, ba'zi masalalarda Umar 

---

XXI asrda Islom: Postmodern dunyoda qiblani topish. Timoti J. Uinter 
www.ziyouz.com
kutubxonasi 
173
roziallohu anhuga ergashar edi. Ash-Sha'biga ko‘ra: "Rasululloh (s.a.v.)ning 6 sahobasi: 
Ibu Mas'ud, Umar ibn al-Xattob, Ali, Zayd ibn Sobit, Ubay ibn Ka'b va Abu Muso (al-
Ash'ariy) odamlarga fatvo berar edi: Shulardan ham uch nafari qolgan uch nafarining 
foydasiga hukm chiqarishdan voz kechgan edi: "Abdulloh (ibn Mas'ud) o‘z hukmidan 
Umar foydasiga, Abu Muso - Ali foydasiga va Zayd esa Ubay ibn Ka'b foydasiga voz 
kechgan edi".
Yevropa qit'asidagi mamlakatlar musulmonlari mustaqil yo‘l tutgandan ko‘ra, buyuk 
imomning sunnatga yo‘l boshlovchi oqilona hukmiga suyanishi maqbulroqdir. Negaki, 
ularning juda oz qismigina ushbu masalada tanlash imkoniga egadir. Buning sababi 
oddiy: kimdir arab tilini bilmay turib, ma'lum bir masalaga oid barcha hadislarni o‘qib 
chiqishni istagan taqdirda ham bu ishning uddasidan chiqa olmaydi. Turli sabablarga 
ko‘ra, ingliz tiliga faqat o‘nga yaqingina hadislar to‘plami tarjima qilingan, xolos. 300 
dan oshiq to‘plamlar esa mutlaqo tarjima qilinmagan. Ular orasida Imom Ahmad ibn 
Hanbalning "