Microsoft Word XXI asrda islom ziyouz com doc

www.ziyouz.com
kutubxonasi 
128
19-asrning boshlarida Villiam Bleyk Artur merosidan, Kembrij platonchilaridan va Jekob 
Boehmning ingliz sharhlovchilaridan va Svedenborgni tanqidiy o‘qishdan ruhlangan kishi 
sifatida "pelagiylik-platoncha" yo‘nalishni davom ettirdi. Xuddi Milton singari Bleyk ham 
ingliz millatini o‘zining "Payg‘ambar kitoblari" asarida ma'naviyat sohasidagi 
mulohazalariga mavzu sifatida olishga harakat qilar edi. "Uxlayotgan qirol" iborasini 
qayta tiklagan Bleyk "Albionning uyqusi"dan shikoyat qiladi va vatandoshlarini o‘zlarini 
Urizen - xristian devidan emas, aksincha, yangi ilm-fanning mexanistik dunyoqarashi 
bo‘lgan "keksa jaholat"dan xalos etishiga da'vat qiladi. Uning fikricha, bu dunyoqarash
odamlarni deterministik, ma'naviyatni qashshoqlashtiruvchi va, binobarin, tenglik va 
mashinalarni vahshiylashtiruvchi to‘r qopqonga tushiradi. U umid qilib bunday deydi: 
Men Albionni uzoq va sovuq 
G'aflat oromidan uyg‘otishim mumkin
Bekon va Niyutonning yovuz po‘lat bilan himoyalangan terrori 
Albion uzra osilib turar 
Va temirday savalar uni.
Albionning uyqusi, uning «gunohi» befarqlikdir, nafis va g‘ayritabiiy narsalarni 
tushunishning dag‘allashib, yo‘qola borishidir
[477]
.
Reynening kuzatishicha, «Bleyk hech qaerda xristian ilohiyotshunosligidagi odamning 
bo‘ysunmasligi va gunohi tufayli jannatdan haydalishi xususida so‘z qotmaydi; u buning 
o‘rniga inson ahvolini abadiy narsalarning g‘aflatidan biri deb hisoblagan platoncha 
qarashni ma'qullaydi»
[478]
. U ham xuddi Milton kabi, Platonning «10-Respublika» 
kitobidagi suratdan boxabar edi. U yerdagi ruhlar dunyoga kirishdan avval g‘aflat 
daryosidan suv ichishga majbur edi. Ular suvdan to‘yib ichmagani uchun dunyoga 
kelganidan so‘ng ijodkor, dindor va musiqachi bo‘ladi.
Bleykning nima uchun hech qachon cherkovga bormagani ma'lum. U Tavrotning 
neoplatonik talqinidan ilhomlanadi. Ayni hol uning Tavrotga bo‘lgan qiziqishini oshiradi. 
Bleykning vizual san'atda erishgan yuksak natijalari «Ish kitobi»
[479]
dagi gravyuralar 
turkumidir. Ulardan ayrimlarini (Londondagi San'at muzeyi bo‘lmish) Teyt galereyasida 
ham ko‘rish mumkin. Biz bu yerda «Ish»ning sabot va o‘zini ko‘z-ko‘z qilmaslik orqali 
kamolotga yetganini va, shuningdek, ma'naviy ma'rifatini ko‘rishimiz mumkin. Isoning 
najotkorlik uchun o‘zini qurbon qilishi hech qaerda ko‘zga tashlanmaydi
[480]
. 
Bularning barchasi musulmonlarning najot xususidagi fikrlariga mos keladi. Bleykning 
gunohni uyqu sifatida tasvirlashi Qur'ondagi yaratishga oid mashhur muqaddima bilan 
o‘zaro bog‘liqdir. O'sha muqaddimada butun insoniyat dunyoga kelishdan oldin Buyuk 
Ahdga shohidlik berish uchun Alloh huzuriga chaqirilgani bayon qilinadi
[481]
. Islom va, 
xususan, uning ichidagi so‘fiylik an'anasi 
g‘aflat
printsipini odamni doimo ta'qib qilib 
yuruvchi muammo deb biladi. Xuddi Bleyk va ingliz an'anasi kabi, Qur'on ham najot 
tarixiga bunday nigoh tashlaganida odamni dunyoga keltirgan ibtidoiy gunohga o‘rin 
qolmaydi. Biz begona ilohiy tashabbus bilan «najot topmasligimiz», aksincha, Allohning 
yordami bilan o‘zimizni qaytadan tiklashimiz kerak bo‘ladi.
Ushbu mavzu haqida yana ko‘p gapirish mumkin. Bleyk «Shorhem eynshentz» nomi 
bilan mashhur guruh orqali Britaniya dinining chekkasida so‘nggi harakatlarga o‘z 
ta'sirini o‘tkazadi. O'sha harakatlardan ayrimlar to shu kungacha davom etib kelyapti. 

---

XXI asrda Islom: Postmodern dunyoda qiblani topish. Timoti J. Uinter