Microsoft Word XXI asrda islom ziyouz com doc

www.ziyouz.com
kutubxonasi 
136
tamadduni qanday qilib yangi muammolar paydo bo‘lishi bilan ularni yechish uchun 
yangi akademik ilmlarni yaratganini tushunib olishimiz mumkin bo‘ladi.
Yangi ilmlarga xos bo‘lgan islom psixologiyasi, garchi u Qur'onda yashirin va mavhum 
holda mavjud bo‘lsa-da, islom madaniyatida ilk marta abbosiylar hukmronligining 
dastlabki davrlarida muayyan sistemaga solindi. Biz Qur'onning "solim qalb"ga 
erishishga beradigan ahamiyatini hisobga olib, islom psixologiyasining ta'siri ommaviy 
bo‘lgani va keng tarqalganidan xabar topganda hayratga tushmaymiz. Islom 
shakllangan dastlabki to‘rt asrda tafsir, hadis, sarfu nahv singari ilmlar borasida buyuk 
asarlar yaratildi, ulamolar, shuningdek, 
al-qalb as-solim
muammosiga e'tibor qaratdi. 
Ilk marta Sufyon ibn Uyayna, Sufyon az-Zavriy va Abdulloh ibn al-Muborak singari 
ko‘plab dastlabki zohidlar tobe'inlardan o‘rnak olishib, butun diqqatini yurakni tozalash 
san'atiga qaratgani ko‘zga tashlanadi. Ular tavsiya etgan usullarga tez-tez ro‘za tutish, 
kechalari namoz o‘qish, vaqti-vaqti bilan izdihomdan chekinish va 
murobata, 
ya'ni 
ixtiyoriy jangchilarning Kichik Osiyoning chegarada joylashgan qal'alarida xizmat 
qilishni o‘z vazifasi deb bilishi kirar edi.
Bunday xudojo‘ylik o‘sha paytlar muayyan bir sistemaga solinmagan edi. U najotni 
payg‘ambar qadrlagan nafsni tiyish, samimiyat va vahiyga o‘ta sodiqlikda deb bilgan 
barcha musulmonlarni qamrab olgan erkin bir kategoriya edi. O'sha erkaklar va ayollar 
qiyomat kunidan qo‘rqqani uchun 
baqqa'un
, ("yig‘loqilar"), yoki 
zuhhod
(zohidlar) va 
yoki ubbad ("uzluksiz ibodat qiluvchilar") degan turli nomlar bilan atalgan.
Ammo (hijriy) uchinchi asrga kelib, biz boshqa bir diniy maktabga tegishli deb 
tushuniladigan bitiklarni uchrata boshlaymiz. Abbosiylar davridagi shahar aholisining 
hasham va moddiy boyliklarga ruju qo‘yishi ko‘plab musulmonlarni payg‘ambar 
davridagi oddiylikni qayta tiklash uchun mujodalaga undadi. Qalb musaffoligi, boshqalar 
dardiga sherik bo‘lish va doimo Allohni yod etish ushbu tamoyilning o‘ziga xos 
ko‘rinishlari edi. Biz 
muhosaba
usulining ta'rifiga duch kelamiz: odamning nafsi hakalak 
otib ketishiga yo‘l qo‘ymaslik uchun o‘z-o‘zini imtihon qilib turishi. Yana 
riyozat
, ichki 
intizom ham ta'kidlanadi.
O'sha paytga kelib Qur'on psixologiyasining asosiy printsiplari ishlab chiqildi. 
Maxluqlardan biri bo‘lgan inson 4 ta tarkibiy qismdan iborat deb tushunilar edi: