Microsoft Word xulqi ogishgan bolalar psixologiyasi

OG’ISHGAN XULQ DYeTYeRMINATSIYASI 4-MAVZU: SHAXS OG`ISHGAN XULQINING

DYeTYeRMINATSIYASIDA IJTIMOIY VA TABIIY BIRLIK

Ryeja:

1. 
   Muammoga kirish
   
2. 
   Og`ishgan xulqning ijtimoiy omillari
   
3. 
   Axloqiy dyeviatsiyalarning biologik zamini.
   

Muammoga kirish

Og`ishgan xulq muammosi ilmiy bilimning turli soqalarida tadqiqotchilarning o`ta qiziqishini uyqotadi. Ya.I.Gilinskiy ta'kidlaganidyek: “Dyeviant axloqqa baqishlangan minglab tomlar yozib bo`lindi, biroq qanuzgacha uning nimaligi butkul aniq emas” [3, 6-b.].

Shaxsning dyeviant axloqi qaqidagi zamonaviy bilimlar biz o`zaro bog’liq omillar tizimida dyetyerminatsiyalangan shaxs ijtimoiy axloqining o`ta murakkab shakli bilan ish olib borayotganimizni tasdiqlashga imkon byeradi. Afsuski, shaxs og`ishgan xulqining yagona nazariyasi qali yaratilganicha yo`q. Ayni damda ushbu masala bo`yicha kyenggina ma'lumot turli ilmiy fanlarda jamlangan: tibbiyot, biologiya, psixologiya, sotsiologiya, huquq. Bundan tashqari, bilimning ba'zi soqalarida dyeviatsiyani o`rganuvchi maxsus bo`limlar ajratiladi. Sotsiologiyada, masalan, bu tadqiqot pryedmyeti ijtimoiy og`ishganlik hisoblanuvchi dyeviantologiya.

Muammoning qandaydir bitta aspyektiga, ayniqsa, e'tiborni qaratgan alohida yondoshuvlar qonunan bir birini to`ldiradi. Masalan, klinik yondoshuv dyeviantlikning psixopatologik tabiatini o`rganadi, sotsiologik nazariyala uning ijtimoiy dyetyerminantlarini ko`rib chiqadi, psixologik kontsyeptsiyalar ushbu ko`rinishning ichki shaxsiy myexanizmlariga asosiy urqu byeradilar.

Turli nazariyalar sharqi, bizning nazarimizda, u qaqidagi zamonaviy bilimlar olamida o`rganilayotgan ko`rinishning nisbatan yaxlit tasvirini olish imkonini byeradi. Shunday qilib, ushbu bo`limda og`ishgan xulq tabiatiga tarixiy va zamonaviy ilmiy nazarlar ko`rib chiqiladi: uning dyetyerminatsiyasi, shakllanish qonunchilik, ishlash myexanizmlari.

Og`ishgan xulq dyetyerminatsiyasi qaqidagi masala alohida diqqatga sazovor. Dyetyerminatsiya tushunchasi ostida og`ishgan xulqni chaqiruvchi, qo`zqatuvchi yoki qo`llovchi omillar yiqindisi tushuniladi. Dyetyerminatsiyalovchi omillar shaxs shu tizimostining biri hisoblanadigan ijtimoiy tashkilotlarning turlicha darajalarida amal qiladi. “Jamiyat-shaxs” tizimi bir vaqtning o`zida bir nyecha darajada ishlaydi: gyeofizik, makrojamoatchilik, ijtimoiy-guruhli, mikroijtimoiy, individual-shaxsiy, psixofiziologik.

Ajratilgan darajalarga muvofiq shaxs og`ishgan xulqini dyetyerminatsiyalovchi quyidagi omillar guruhini aniqlash mumkin:

• 
  jismoniy muqitning tashqi sharoitlari;
  
• 
  tashqi ijtimoiy sharoitlar;
  
• 
  ichki nasliy-biologik va konstitutsional zamini;
  
• 
  og`ishgan xulqning ichki shaxsiy sabablari va myexanizmlari.
  

Ushbu bo`lim matyeriali– dyeviantlikning tashqi ijtimoiy omillariga diqqatni uning ichki, konstitutsional-biologik sharoitlari qaqidagi ilmiy tasavvur orqali jamlovchi sotsiologik nazariyalardan tortib, og`ishgan xulqning individual-shaxsiy myexanizmlarini ochib byeruvchi psixologik kontsyeptsiyalargacha tashqi sharoitdan ko`rinishning ichki sabablariga o`tish tamoyillari bilan tuzilgan.

qabul qilingan tasnifga muvofiq og`ishgan xulq omillarining tahlilini o`tkazamiz.

Dyeviant axloqning tashqi jismoniy shartlariga iqlimiy gyeofizik, ekologik va boshqa omillarni kiritish mumkin. Masalan, shovqin, torlik, stryesni potyentsiyalovchi gyeomagnit ikkilanish kabi ko`rinishlar tajovuzkor va istalmagan axloqning nomaxsus sabablari bo`lishi mumkin [2, 157-173-b.]. Avstriyalik ryejissyor Ulrix Zaydlning “Jazirama issiq” qujjatli filmida qavoning yuqori qarorati inson psixik qolatiga ta'siri qayritabiiy tarzda aniq tasvirlab

byerilgan. (Film 2002 yildagi Vyenyetsiya fyestivalida “Oltin novda” mukofoti bilan taqdirlangan.)

Aksincha, tashqi muqitning xotirjam sharoiti dyeviatsiya eqtimolini pasaytiradi. Inson axloqi va jismoniy sharoitlar orasidagi bog’liqlikka qaramay, ushbu omil bizning ta'limot doirasidan chiqadi. Bundan tashqari, u yetarlicha aqamiyatli dyeb tan olinmaydi, chunki juda bilvosita harakatlanadi va odamlar o`sha birgina (odatiy) jismoniy sharoitlarda o`zlarini turlicha tutadilar.

Inson shaxsiga ta'sir etuvchi ancha muqim omil dyeb tashqi ijtimoiy sharoitni tan olish lozim. Ularga quyidagilar taalluqlidir:

q jamoatchilik jarayonlari (ijtimoiy-iqtisodiy vaziyat, davlat siyosati, an'analar, moda, ommaviy axborot vositalari va boshqalar);

q shaxs mansub bo`lgan ijtimoiy guruh tavsifnomasi (irqiy va sinfiy mansublik, etnik ko`rsatmalar, submadaniyat, ijtimoiy maqom, o`quv- profyessional guruhga mansublik, ryefyeryent guruh);

q mikroijtimoiy muqit (oila qayotining darajasi va uslubi, oiladagi psixologik iqlim, ota-onalar shaxsi, oilada o`zaro munosablatlar xaraktyeri, oilaviy tarbiya uslubi, do`stlar, boshqa aqamiyatli odamlar). lyudi).