Microsoft Word xulafoi roshidiyn ziyouz com doc

www.ziyouz.com kutubxonasi 

43

Bir qismi esa kemalarga o‘ltirib dengiz orqali Konstantinopolga, bir qismi esa ichki Misrga 

qochadilar. 20-yilda Misrni fath etilishi nihoyasiga yetadi. 

Rumliklar har yili Misrdan 20 million dinor soliq olardilar. Amr ibni Os tuzgan sulh 

shartnomasiga ko‘ra esa misrliklar har yili arablarga 8 million dinor juz’ya beradigan 

bo‘ldilar. Amr ibni Os hozirgi Qohira shahrini o‘rnida Fustot shahriga asos soldilar. 

Olingan soliqlarning bir qismi ichki yo‘llar va ko‘priklarni tuzatish ishlariga ishlatildi. Misr 

fath etib bo‘lingach, Amr ibni Os Tarablis, Jazoir va Tunis tomonlarga ham yurish 

boshladilar. 

Amr ibni Os Misrda 5 yil davomida voliy bo‘lib turdilar. Voliylik zamonlarida yuritgan 

siyosatlaridan Misr xalqi behad minnatdor bo‘lib qoldi. 

Ba’zi bir tarixchilar Iskandariyadagi mashhur kutubxona Umarning buyruqlari bilan 

Amr ibni Os tomonidan o‘t qo‘yib kuydirib yuborilgan degan uydirmani yozganlar. 

Qadimgi nasroniy va arab tarix manbaalarida esa bu haqda hech qanday so‘z yuritilgan 

emas. Bunday tuhmatona gaplar 13-asr nasroniy tarixchilari tomonidan Islomga 

nisbatan xalq orasida nafrat uyg‘otishlik uchun to‘qib chiqarilgandi. Keyingi davrdagi 

tarixchilarning ham mana bu tuhmat gap asosini tarixiy hujjatlar yordamida tekshirib 

o‘tirmay to‘g‘ridan-to‘g‘ri o‘z kitoblariga olib kirganlarini 18-asrning insofli nasroniy 

olimlari tan oldilar. Iskandariya kutubxonasining yondirilishi tarixiy manbaa jihatidan 

noto‘g‘ri ekanligani isbotlab chiqqan kishi ingliz tarixchisi Tsibbon (1734—1794) bo‘ldi. U 

o‘zining «Rum saltanatining inqirozi» nomli kitobida 13-asr tarixchisi Abul Farak 

tomonidan yozilgan gaplarga ishonmasligini bildirib, o‘z tomonidan bunga dalillar 

keltirdi. Shundan keyin insofli tarixchilar asta-sekin kelib manbaani tarixiy hujjatlar 

asosida haqiqatlashga kirishdilar. Nemis tarixchisi Fyodor Sheller (1776—1861) o‘zining 

«Tarixi umumiy» nomli kitobida Amr ibni Os tomonidan Iskandariya kutubxonasidan 

yondirilish masalasini gapirib kelib shunday deydi: «Bu qissaning butunlay uydirma 

bo‘luvida aslo shubha yo‘q. Chunki mashhur kutubxonaning asosiy bo‘lmasi imperator 

(sulton) Yulyan Misrga hujum qilgan vaqtida yondirilgan edi. Qolgan bir qismi esa Islom 

fathidan bir necha yil avval xarob bo‘lgandi. Avgus Myullerning (1848—1892) «Islom 

tarixi» nomli kitobida ushbu so‘zlar yozilgandur: «Umarning amri bilan mashhur 

Iskandariya kutubxonasi yondirildi, degan gap uydirmadur. Bunday xabar esa arab tarix 

manbaalarida va eski Rum tarix manbaalarida ko‘rsatilgan emasdur. Bu xabarni eng 

avvalo 13-asr tarixchilaridan biri so‘zlagandi. Buni tarixiy haqiqatga har jihatdan 

teskariligi ko‘zga tashlanib turadi. Iskandariya kutubxonasi Islomdan bir necha asr 

muqaddam imperator Fedosey (346—395) davrida Feofil tomonidan o‘t qo‘yib 

yondirilgandi». 

20 juzdan iborat bo‘lgan «Katta qomus» kitobida Iskandariya kutubxonasi haqida 

shunday jumlalar bor: «Iskandariya Yulian tomonidan qamal qilingan vaqtida kutubxona 

yong‘in ichida qolgandi. Bu nuqson Antoni tomonidan qirolicha Kleopatraga hadya 

qilingan 20 ming jildlik kitob hisobiga to‘ldirilgandi». Milodning 389 yilida imperator 

Yulinus davrida yepiskop Patrik Feofilning qistovi bilan shaharning sharqiy qismi ichida 

kutubxona ham yondirilgandi. Bundan keyin omon qolgan asarlar uchun yangi 

kutubxona qurildi. Arablar Iskandariyani fath etishlaridan birnecha yillar muqaddam 

kutubxona Yulian tomonidan Konstantinopolga ko‘chirilgandi». Mana shular 13-asr 

tarixchilari tomonidan Umar ibni Hattobga va Amr ibni Osga chaplangan balchiqlarni 

yuvib tashlashga kifoya qilsa kerak.