Microsoft Word Xitoy tilida vaqt kategoriyasi

Tadqiqotning obyekti va predmetining belgilanishi. Ishning obyekti 

sifatida xitoy tilida vaqt kategoriyasi tanlab olindi. Xitoy tilidagi so‘z 

turkumlarida paytni ifodalovchi leksik birliklar, payt ravishlari, temporal 

yordamchi so‘zlar, temporal munosabatni o‘rnatuvchi turg‘un konstruksiyalar 

ishning predmetini tashkil qiladi. 

Tadqiqotning asosiy masalalari va farazlari. Mazkur ishimizga tahlilga 

tortilgan ilmiy , amaliy materiallar to‘plash jarayonida xitoy tilida vaqtning 

ifodalanishiga bag‘ishlangan aynan o‘zbek tilida e’lon qilingan maqolalarni oz 

uchratdik. Bu masalani batafsil ko‘rib chiqqan o‘zbek tilidagi ilmiy asarlar esa 

hanuz ishlanmagan. Faqatgina ayrim bitiruv malakaviy va magistrlik 

dissertatsiya ishlarida xitoy tilida vaqt kategoriyasining bir necha qirralarini 

o‘rganib chiqishga harakat qilingan.  

Qadimgi xitoy tilida vaqtni ifodalovchi so‘zlarning hozirgi xitoy tilida 

temporal munosabatni ifodalovchi konstruksiyalar tarkibida qo‘llana olishini 

kuzatdik. Masalan, vaqtni ifodalovchi 

已（yi）allaqachon ravishi Xan sulolasi 

davridan buyon hozirgi zamon xitoy tilida qo‘llanib kelinadi.  

元 (Yuan) sulolasining oxiri 明 (Ming) sulolasi boshlarida 自 従 

zicong …dan beri ma’nosini anglatuvchi konstruksiya hozirda 

自从  zicong 

konsturksiyasining aynan o’zidir. Shu bilan birga, 

唐(Tang) sulolasi davrida 

qo’llanila boshlangan 

廚 chu, ya’ni avval, boshi ma’nosidagi so‘z hozirgi zamon 

xitoy tilida 

初 chu so‘ziga to‘g‘ri kelishi yuqoridagi farazlarimizga yaqqol misol 

bo‘la oladi

7

. 

                                                            

7

 Гуревич И.С, Зограр И.Т. Хрестоматия по истории китайского языка III-IV в.в. –Москва.: 1982. -С 198.  

---

7 

 

Zamon kategoriyasidagi fe’l funksiyasini bajaruvchi so‘zlar temporal 

munosabatni bildiruvchi yordamchi so‘zlar turkumiga o‘tishi kuzatildi. Bunga 

misol sifatida  III-XV asrlarda 

了    liao deb o‘qilgan hamda fe’l funksiyasini 

bajargan, ya’ni bajarib tugatmoq ma’nosini bildirgan. Hozirda esa  zamon 

kategoriyasini belgilovchi mustaqil so‘zga aylangan

8

. Tan sulolasi davrida 

paydo bo‘la boshlagan 

将 jiang so‘zi mustaqil so‘z bo‘lib, boshlamoq ma’nosini 

ifodalagan, vaqt o‘tgan sayin o‘z ma’nosidan yiroqlashib, hozirda kelasi 

zamonni anglatuvchi yordamchi so‘zlar qatoriga kirgan

9

.