Microsoft Word Xitoy tilida vaqt kategoriyasi

shēnghuó fāngcái shùnshì yī xiē. Sao Pi vafot etgachgina, u (Sao Je)ning hayoti 

bir oz osudalashdi.  

直到...还...  zhídào...hái...  konstruksiyasining funksiyasi ham 直到...才... 

zhídào....cái... konstruksiyasi bilan bir xil: 

可是，直到第一支烟吸完，他还拿

不准头一句话到底应该写什么。Kěshì, zhídào dì yī zhī  yān xīwàn, tā hái 

nábùzhǔn tóu yī jù dàodǐ  yīnggāi xiě shénme. Lekin birinchi tamakini chekib 

bo‘lguniga qadar, u hali ham kirish so‘ziga nima yozish kerakligi haqida 

kalovlanardi. 

 Bu yerda  

还 hái yordamchi so‘zining o‘rnida 仍 réng, 也 yě va hokazo 

ravishlarni qo‘llab ishlatish mumkin: 

 

直到现在他的精神也仍然滋润着我们，温暖着我们。Zhídào xiànzài 

tā de jīngshén yě réngrán zīrùn zhe wǒmen, wēnnuǎn zhe wǒmen. Hozirga qadar 

uning g‘ayrat-shijoati avvalgiday bizni yumshatib turadi, iliqliq bag‘ishlab 

turadi.

115

 

Noaniq vaqtda ketma-ketlikni ifodalovchi ergashgan qo‘shma gaplardagi 

ergash gapda so‘z ketayotgan ish-harakat noaniq vaqtda sodir bo‘ladi va 

o‘zining ortidan bosh gapda xabar berilayotgan ish-harakatni jalb qiladi. 

Noaniq vaqtda ketma-ketlik 

一旦 yīdàn “bir kun ertalab, bir kuni, bir safar, 

bir zamon” maxsus leksik elementi bilan ifodalanadi. Mazkur leksik element 

ergash gapda o‘z o‘rnini topadi. 

                                                                                                                                                                                          

114

 

张卫国。现代汉语实用语型 --- 准确理解、自由表达的新途径。- 北京：中国人民大学出版社，1992。

第 263 页。 

115

 O‘sha manba.  265-b. 

---

81 

 

O‘zining mazmuniga ko‘ra, bunday gaplar odatda o‘tgan zamonga 

mansub bo‘ladi. Ergashgan qo‘shma gapning ikki qismidagi kesimlar ham 

odatda 

了   le  suffiksi bilan shakllangan natijaviy fe’llar bilan ifodalanadi. 

Masalan:  

1) 

一旦刮起了风，苹果树就倒了下去。Yīdàn quā  qǐ le fēng, píngguǒ 

shù jiù dào le xiàqù. Bir kuni qattiq shamol bo‘lib, olma daraxti qulab tushdi;  

2) 

然而他一旦走到外面，进入那新的环境，和新的朋友接触，他的

眼界又变得宽广了。Ránér tā yīdàn zǒudào wàimiàn, jìnrù nà xīn de huánjìng, 

hé xīn de péngyou jiēchù, tā de yǎnjiè yòu biàn de kuānguǎng le. Lekin bir kuni 

u odamlar orasiga chiqa boshlab yangi muhitga kirdi, yangi do‘stlar orttirdi, 

dunyoqarashi yanada kengaydi. 

 3) 

而一旦过了这个极限，坚持下来的人又会发现，一切又好转起来

了。ér yīdàn guò le zhè gè jíxiàn, jiānchí xiàlái de rén yòu huì fāxiàn, yīqiè yòu 

hǎozhuǎn qǐlái le. Lekin bir kun kelib bu chegaradan o‘tilsa, bardosh berib 

kelayotganlar hammasi yaxshilangaligini his qilishlari mumkin

116

.  

Takrorlanuvchi ketma-ketlikni ifodalovchi ergashgan qo‘shma gaplardagi 

bosh gapda so‘zlanayotgan ish-harakat ergash gapda xabar berilayotgan ish-

harakatdan keyin sodir bo‘ladi. Bunda ikki harakat ham vaqti-vaqti bilan 

takrorlanib turadi. 

Bunday gaplarning maxus ifoda vositasi sifatida ergash gapda 

每一 měi yī 

“har safar” tipidagi leksik shakllanma va bosh gapda bog‘lovchi yuklamalar 

namoyon bo‘ladi. 

Takrorlanuvchi ketma-ketlikni ifodalovchi ergashgan qo‘shma gaplar 

mazmun jihatdan o‘tgan zamonga mansub.  Va shuning bilan birga hozirgi 

zamonda ham anglanishi mumkin.  Masalan: 

                                                            

116

 Курдюмов В.А. Курс китайского языка. Теоретическая грамматика. – М.: Цитадель-трейд; Лада, 2005. 

– C. 453. 

---

82 

 

 1) 

她每一笑，房里便显得明亮多了。Tā méi yī xiào, fáng lǐ xiǎndé 

míngliàng duō le. U har safar kulganida, xona yanada nurafshon bo‘lganday 

tuyuladi;  

2) 

他每一想起这个人的名字，他的心就变得非常柔和了。  Tā  měi yī 

xiǎngqǐ zhè gè rén de míngzi, tā de xīn jiù biàndé fēicháng róuhé le. U har gal 

bu odamning ismini eslaganida, uning yuragi mehrga to‘lardi;  

3) 

每逢有人从他们跟前走去，抱素总以为自己是被注视的目标。Měi 

féng yǒu rén cóng tāmen gēnqián zǒuqù, Bàosù zǒng yǐwéi zìjǐ shì bèi zhùshì de 

mùbiāo. Har safar Baosuning oldidan biror kimsa o‘tib ketganida, unga doim uni 

qattiq kuzatayotganlaridek tuyulardi;  

4) 

可是每当我恨她的时候，我不知不觉地便想起她背着我上坟的光

景。Kěshì měi dāng wǒ hèn tā de shíhou, wǒ bù zhī bù jué de biàn xiǎngqǐ tā 

bēizhe wǒ shàngfén de guāngjǐng. Ammo har safar undan nafratlangan paytimda, 

u meni orqalab (otamning) qabriga olib borgan vaziyatlarni beixtiyor yodga 

olaman. 

Shartli ketma-ketlikni ifodalovchi ergashgan qo‘shma gaplardagi bosh 

gapda so‘zlanayotgan ish-harakat ergash gapda xabar berilayotgan ish-

harakatning vaqti bilan shartlangan bo‘ladi va undan keyin sodir bo‘ladi. 

Shartli ketma-ketlik 

多 咱 ...  多 咱   duōzan... duōzan  “qachonki..., 

shunda...” tipidagi konstruksiyasilar bilan ko‘rsatiladi. Bunday gaplar o‘z 

mazmuniga ko‘ra odatda kelasi zamonga mansub bo‘lib, qo‘shma gapning ikki 

qismidagi kesim ham tugallanmagan ish-harakatni bildiradi: 

 1) 

我多咱叫你，你就多咱来。Wǒ duōzan jiào nǐ, nǐ jiù duōzan lái. 

Qachonki seni chaqirsam, shunda kel;  

2) 

您哪时到，哪时有你座儿。Nín nǎ shí dào, nǎ shí yǒu nǐ zuòr. 

Qachon kelsanggiz, shunda sizga joy bo‘ladi; 

---

83 

 

 3) 

他什么时候回家，我就什么时候来拜会他。Tā shénme shíhou 

huíjiā, wǒ jiù shénme shíhou lái bàihuì tā. U qanchada uyga qaytsa, shunchada 

unga tashrif bilan boraman. 

E’tibor bersak, shartli ketma-ketlikni ifodalovchi ergashgan qo‘shma 

gaplar xitoy tilida so‘roq olmoshlarining ikkilanishi bilan vujudga kelgan 

konstruksiyalar yordamida shakllanadi.  

Masalan, 

多咱... 多咱... duōzan... duōzan... va 哪时...哪时... nǎ shí... nǎ 

shí...  (qachonki..., shunda...); 

什么时候...什么时候... shénme shíhou... shénme 

shíhou... va 

几点...几点... jǐ diǎn... jǐ diǎn... (qanchada..., shunchada...) h.k. 

Boshlang‘ich paytni ko‘rsatish bilan ketma-ketlikni ifodalovchi ergashgan 

qo‘shma gaplardagi bosh gapda so‘zlanayotgan ish-harakat ergash gapda xabar 

berilayotgan ish-harakatdan keyin sodir bo‘ladi.  

Bundan tashqari, bu singari gaplar bosh gapdagi ish-harakat qaysi vaqtdan 

boshlanishini ko‘rsatadi.  

Boshlang‘ich paytni ko‘rsatish bilan ketma-ketlik 

自从...以后... zìcóng... 

yǐhòu...  tipidagi konstruksiyalar bilan ifodalanadi. Bunday gaplarda ergash 

gapdagi kesim tugallangan ish-harakatni anglatib, ba’zida o‘zi bilan 

了   le 

suffiksini oladi. Masalan:  

1) 

自从我走过之后，为什么你永远不写信给我？Zìcóng wǒ  zǒuguò 

zhīhòu, wéishénme nǐ  yǒngyuǎn bù xiěxìn gěi wǒ?  Men ketgan paytimdan 

boshlab, nima uchun hech qachon menga xat yozmaysan? 

 2) 

自从他回来之后，他母亲的病便好了。Zìcóng tā huílái zhīhòu, tā 

mǔqīn de bìng biàn hǎo le. U qaytgan zamondan, onasining kasali tuzaldi; 

 3) 

自从四十岁上，他生了一位宝贝儿子以后，他那种贪财吝啬刻薄

的天性就特别发挥了。Zìcóng sì shí suì shàng, tā shēngle yī wèi bǎobèi érzi 

---

84 

 

yǐhòu, tā nà zhǒng tāncái lìnsè kèbó de tiānxìng jiù tèbié fāhuī le. U qirq 

yoshligida qimmatli o‘g‘ilchasini dunyoga keltirganidan boshlab, tabiatan unga 

xos bo‘lgan boylikka o‘chlik, xasislik va bag‘ritoshlik yanada namoyon bo‘la 

boshladi. 

Bunday gaplar ish-harakatning ketma-ketligini ifodalovchi 

以后  yǐhòu 

“keyin” ko‘rsatkichisiz ham qo‘llanilishi mumkin bo‘lib, bunda 

自从...以来 

zìcóng... yǐlái  konstruksiyasi ishtirok etishi mumkin. Bu o‘zbek tilida “-dan 

buyon, -dan beri” tarzida tarjima qilinadi. Masalan:  

1) 

自从他有记忆以来，他的脑筋里就有一个相貌庄严的祖父的影

子。Zìcóng tā yǒu jìyì yǐlái, tāde nǎojīn lǐ jiù yǒu yī gè xiàngmào zhuāngyán de 

zǔfù de yǐngzi.  U esini taniganidan buyon, uning shuurida buvasining salobatli 

va jiddiy qiyofasi yashar edi;  

2) 

自从我执笔以来，我就没有停止过对我的敌人的攻击。Zìcóng wǒ 

zhíbǐ yǐlái, wǒ jiù méi yǒu tìngzhǐguò duì wǒ de dírén de gōngjī. Men qo‘limga 

qalam olganimdan beri, hech qachon dushmanlarimga qarshi hujumni 

to‘xtatmaganman.