Microsoft Word Xitoy tilida vaqt kategoriyasi

3. Ketma-ket yuz berishni ifodalovchi ergashgan qo‘shma gaplar va 

ularni shakllantiruvchi konstruksiyalar tahlili 

Ketma-ket yuz berishni ifodalovchi ergashgan qo‘shma gaplarda bosh 

gapda so‘z ketayotgan hodisa ergash gapda xabar berilayotgan hodisadan keyin 

ketma-ket keladi. Mazkur guruhga kiruvchi gaplar katta mantiqiy-grammatik 

hajmga ega.  

Asosiy va qo‘shimcha ma’nolar, tashqi namoyon bo‘lishiga xizmat 

qiluvchi sintaktik shakllanishdagi mos belgilarga muvofiq quyidagi turdagi 

ketma-ket yuz berishni ifodalovchi ergashgan qo‘shma gaplarni ajratib 

ko‘rsatish mumkin: 

•  asl ketma-ketlik; 

•  darhol ketma-ketlik; 

•  aniq vaqtdagi ketma-ketlik; 

•  noaniq vaqtdagi ketma-ketlik; 

•  takrorlanuvchi ketma-ketlik; 

•  shartli ketma-ketlik; 

•  boshlang‘ich paytni ko‘rsatish bilan ketma-ketlik. 

Asl ketma-ketlikni ifodalovchi ergashgan qo‘shma gaplardagi bosh gapda 

so‘z ketayotgan ish-harakat ergash gapda xabar berilayotgan ishdan keyin yuz 

berishini ifodalaydi. Bunday gaplarda izchillik hech qanday qo‘shimcha ma’no 

birliklarisiz sof ko‘rinishda ifodalanadi. 

Asl ketma-ketlik odatda 

在...  以后  zài... yǐhòu  singari konstruksiyalar 

yordamida ko‘rsatiladi. Bu o‘zbek tilida “... –dan keyin, so‘ng” tarzida tarjima 

qilinadi.  

Qo‘shma butunlikning tobe va ergashtiruvchi qismidagi kesimlarga kelsak, 

ular ko‘pincha natijaviy fe’llar bilan ifodalanadi: 

   

1) 

病过去之后，他几乎变成另一个人。Bìng guòqù zhīhòu,tā  jīhū 

biànchéng lìng yī gè rén. Kasallik o‘tib ketgandan so‘ng, u deyarli boshqa 

odamga aylandi;  

---

75 

 

2)  

你辞了我之后，我在哪儿找事去？  Nǐ cí le wǒ zhīhòu, wǒ zài nǎr 

zhǎo shì qù? Sen meni ishdan bo‘shatganingdan keyin, men ish izlab qayerga 

boraman?  

3)  

每天早晨老斧出门以后， 太太便打电话到亲戚朋友家里。Měitiān 

zǎochen Lǎo Fǔ chūmén yǐhòu, tàitài biàn dǎ diànhuà dào qīnqi péngyou jiā lǐ. 

Har kuni saharda Lao Fu uydan chiqqach, xonim qarindoshlari va do‘stlariga 

qo‘ng‘iroq qilardi.  

Ketma-ketlikni ifodalash uchun bir vaqtda yuz berishni ifodalashda 

xizmat qiluvchi 

时 shí, 时候 shíhou singari leksik elementlar ham ishlatiladi:  

1)

当姑母唤我而且挽住了我的手的时候，我就突然哭了。Dāng gūmǔ 

huàn wǒ érqiě wǎnzhù le wǒ de shǒu de shíhou, wǒ jiù tūrán kū le. Xolam meni 

chaqirib, qo`limdan ushlab qolganida, men birdan yig`lab yubordim;  

2)  

所以当我问起他的时候，老婆子竟十分得意似的发笑了。Suǒyǐ 

dāng wǒ wènqǐ  tā de shíhou, lǎopózi jìng shífēn déyì sǐ de fāxiào le. Shuning 

uchun men undan so‘ragan paytimda, kampir xuddi mamnunday kulib yubordi. 

Ba’zida ketma-ketlikning yagona ko‘rsatkichi sifatida bog‘lovchi 

yuklamalar xizmat qiladi:  

1) 

福贵长到十二岁，他爹就死了。Fúguì zhǎngdào shí èr suì, tā diē jiù 

sǐ le. Fuguy 12 yoshga yetganida, uning otasi vafot etdi. 

2) 

恰好壁上的时钟当当的响了四下，他就到我家里来了。Qiàhǎo 

bìshàng de shízhōng dāngdāng de xiàng le sì xià, tā jiù dào wǒ jiā  lǐ lái le. 

Devor soatlari ayni to‘rtga bong urganida, u mening uyimga keldi. 

Shuni e’tiborga olish lozimki,  

在

... 

以后

 tipidagi konstruksiyalar maxsus 

vositalar bo‘lib, asl ketma-ketlikni eng aniq ifodalovchi konstruksiyalar 

hisoblanadi. 

---

76 

 

Darhol ketma-ketlikni ifodalovchi ergashgan qo‘shma gaplardagi bosh 

gapda so‘z ketayotgan ish-harakat ergash gapda xabar berilayotgan ishdan keyin 

darhol yuz berishini ifodalaydi.  

Bir ish-harakatning ikkinchisidan keyin darhol ketma-ketligi 

一  yī,  刚