Microsoft Word статистика лотин 14. doc

9.4. O‘zaro bog‘langan o‘zgaruvchan, doimiy tarkibli va 
struktura ta’siri indekslari tizimi 
 
Indeksning  usuli  qandaydir  murakkab  hodisalarning  dinamika 
(o‘zgarishiga)  ta’sir  etuvchi  alohida  omillarning  ta’sirini  o‘rganishda 
keng  ko‘lamda  qo‘llaniladi.  Ma’lumki,  har  qanday  belgi  o‘rtachasining 
davr  va  xududlardagio‘zgarishiga,  birinchidan  o‘rtalashtirilayotgan 
belgining  o‘zgarishi  ta’sir  etsa,  ikkinchidan,  vaznlar  o‘zgarishi  ta’sir 
etadi,  Agar  agregat  indekslarining  sur’ativa  maxrajlarida  vaznlar 
o‘zgarishisiz  qoldirilsa,  u  holda  bunday  ko‘rinishdagi  indekslar  doimiy 
tarkibli indekslar deyiladi. Masalan, narx umumiy indeksida 
∑
∑
=
1
0
1
1
q
P
q
P
J
р
       yoki    
∑
∑
∑
∑
=
1
1
0
1
1
1
:
q
q
P
q
q
P
J
р
 
yoki miqdor umumiy indeksi: 
∑
∑
=
0
0
0
1
P
q
P
q
J
q
 
Yuqorida aytilgan fikrimizga  misol tariqasida haqiqiy  baxolardagi 
mahsulot  dinamikasini  qarab  chiqsak,  unga  narx  va  shu  mahsulotlar 
miqdori  (fizik  hajmi)ning  birgalikdagi  ta’siri  asosida  yuz  berishi 
ma’lum.  Bu  holda  mahsulot  fizik  hajmi  va  narx  indekslari  mahsulot 
dinamikasiga  ta’sir  etuvchi  shu  omillarning  o‘lchovi  bo‘ladi.  Buning 
uchun ular o‘zaro bog‘langan yagona indekslar tizimidan iborat bo‘lishi 
kerak,  

---

 
110 
ya’ni: 
;
*
0
0
1
0
1
0
1
1
0
0
1
1
∑
∑
∑
∑
∑
∑
=
q
P
q
P
q
P
q
P
q
P
q
P
   bu yerdan, 
 
         Jpq = Jp * Jq      ekanligi  ma’lum. 
 
Statistikada  indekslashtirilayotgan  belgi  o‘rtachalarining  nisbati 
o‘zgaruvchan  tarkibli  indeks  deb  yuritiladi.  U  umumiy  holda  quyidagi 
ko‘rinishga ega: 
;
:
0
0
0
1
1
1
0
1
∑
∑
∑
∑
=
=
f
f
X
f
f
X
X
X
x
J
 
Narx umumiy indeksi  misolida qarab chiqsak: 
∑
∑
∑
∑
=
=
0
0
0
1
1
1
0
1
:
q
q
P
q
q
P
Р
Р
J
р
 
O‘zgaruvchan  tarkibli  indeks,  doimiy  tarkibli  indekslardan  farqli 
o‘laroq  o‘rtachaning  umumiy  o‘zgarishiga  ta’sir  qiluvchi  ikkita  omilni, 
ya’ni  indekslashtirilayotgan  belgi  birliklari  (Pi)ni  va  vaznlar 
tizilmasining  o‘zgarishini  o‘zida  aks  ettiradi.  Doimiy  tarkibli  indekslar 
esa  faqatgina  indekslanayotgan  birliklarning  o‘rtacha  o‘zgarishinigina 
o‘ziga aks ettiradi. 
Bu  indekslar  tizimiga  kiruvchi  uchinchi  indeks  bo‘lib,  struktura 
ta’siri indeksi hisoblanadi. Bu indeks sifat belgilari o‘rtacha darajasining 
o‘zgarishiga  vaznlar  tizilmasi  o‘zgarishining  ta’sirini  aniqlash  imkonini 
beradi. 
U quyidagi formula bilan ifoda etiladi: 
∑
∑
∑
∑
=
0
0
0
1
1
0
:
f
f
X
f
f
X
J
s
    yoki  narx  misolida  yozsak  qo‘yidagi 
formulani hosil qilamiz: 
∑
∑
∑
∑
=
0
0
0
1
1
0
:
q
q
P
q
q
P
Js
р
 
 
Shunday qilib,  milliy iqtisodiyot taraqiyotini tahlil qilishda o‘zaro 
bir  -  biri  bilan  bog‘langan  o‘zgaruvchan  tarkibli,  doimiy  tarkibli  va 
struktura  ta’siri  indekslaridan  foydalaniladi.  Bu  tizimni  quyidagicha 
ifodalash mumkin:  
∑
∑
∑
∑
∑
∑
∑
∑
∑
∑
=
0
0
0
0
1
0
0
0
1
:
*
:
f
f
X
f
f
X
f
X
f
X
f
f
X
fi
f
X
i
i
i
i
i
i
 
 
Jx = Jx * Js 
 

---

 
111 
Bu bog‘lanishdan foydalanib, doimiy tarkibli indeksni aniqlasak u 
holda 
Jx = Jx : Js     yoki     Js = Jx * Jx