|
Davrlar
o‘tgan
Hisobot
Mahsu-
lotlar
o‘lchov
birligi
Mahsulot
miqdori,
Bir
birlikning
Mahsulot
miqdori, q
1
Bir
birlikning
105
%, q
0
narxi, so‘m
P
0
narxi, so‘m
P
1
Go‘sht
Kg
1200
1050
1000
1350
Sut
L
2100
80
2000
100
Tuxum
Dona
500
4
520
5
Har qaysi mahsulot turlari bo‘yicha narx va miqdor o‘zgarishlarini
aniqlash uchun oddiy indekslar hisoblaniladi. Oddiy indekslar quyidagi
formulalar yordamida hisoblaniladi:
Oddiy narx indeksi:
;
1
1
P
P
ip
=
Go‘sht:
%);
6
,
28
%(
6
,
128
286
.
1
1050
1350
0
1
+
=
=
=
ёки
P
P
ip
demak, hisobot davriga kelib, o‘tgan davrga nisbatan go‘shtning
narxi 28,6% ga oshgan ekan.
Sut:
%);
25
%(
0
,
125
25
,
1
80
100
0
1
+
=
=
=
ёки
P
P
ip
Tuxum:
%);
25
%(
0
,
125
25
,
1
4
5
0
1
+
=
=
=
ёки
P
P
ip
Oddiy miqdor (fizik xajm) indeksi:
0
1
q
q
iq
=
Go‘sht:
%);
7
,
16
%(
3
,
83
833
,
0
1200
1000
0
1
−
=
=
=
ёки
q
q
iq
Sut:
%);
8
,
4
%(
2
,
95
952
,
0
2100
2000
0
1
−
=
=
=
ёки
q
q
iq
Tuxum:
%);
0
,
4
%(
0
,
140
04
,
1
500
520
0
1
+
=
=
=
ёки
q
q
iq
Demak, hisobot davriga kelib, o‘tgan davrga nisbatan, go‘sht
miqdori 16,7 %, sutning miqdori 4,8 % ga kamaygan, tuxum esa 4 % ga
ko‘proq sotilgan ekan.
Umumiy indekslar esa quyidagicha hisoblaniladi:
Narx umumiy indeksi:
%)
1
,
28
%(
1
,
128
281
,
1
1212080
1552600
2080
160000
1050000
2600
200000
1350000
520
4
2000
80
1000
1050
520
5
2000
100
1000
1350
1
0
1
1
+
=
=
+
+
+
+
=
+
+
+
+
=
=
∑
∑
ёки
х
х
х
х
х
х
q
P
q
P
J
p
Sotilgan mahsulot miqdori (fizik hajmi) joriy yilda o‘tgan davrga
106
nisbatan 15,2 % ga kamaygan.
Jami mahsulotlar bo‘yicha ularning narxi hisobot davrga kelib,
o‘tgan davrga nisbatan o‘rtacha 28,1 % ga oshgan ekan.
Fizik xajm (miqdor) umumiy indeksini hisoblaymiz:
%)
2
,
15
%(
8
,
84
848
,
0
1430000
1212080
2000
168000
1260000
2080
160000
1050000
4
500
80
2100
1050
1200
4
520
80
2000
1050
1000
0
0
0
1
−
=
=
=
+
+
+
+
=
+
+
+
+
=
=
∑
∑
ёки
х
х
х
х
х
х
P
q
P
q
J
q
Jami sotilgan mahsulotlar qiymati hisobot davriga kelib, o‘tgan
davrga nisbatan 8,6 % ga oshgan ekan.
Hisoblanilgan, umumiy indekslar o‘rtasida bog‘lanish mavjud. Bu
bog‘lanishdan foydalanib, ularning natijalarini tekshirish mumkin, ya’ni
Jp x Jq = Jpq bu yerdan qolgan indekslarning noma’lum qiymatlarini
osongina aniqlash mumkin.
Buning misolimizda: Jp x Jq = Jpq
1,281 x 0,848 = 1,086 yoki
848
,
0
281
,
1
086
,
1
281
,
1
848
,
0
086
,
1
=
=
=
=
=
=
Jp
Jpq
J
ёки
Jq
Jpq
J
q
p
Shuningdek, indekslardan foydalanib, sotilgan mahsulotlar
qiymatining hisobot davriga kelib, o‘tgan davrga nisbatan mutloq
jihatdan o‘zgarishi va bu o‘zgarishga ta’sir qiluvchi omillar ta’sirini ham
aniqlash mumkin.
Qiymat o‘zgarishini aniqlash uchun qiymat umumiy indeksining
suratidan uning maxraji ayriladi, ya’ni:
∆Pq = ΣP
1
q
1
– Σ P
o
q
o
= 1552600 - 1430000 = 122600 so‘m;
bu o‘zgarishga ta’sir qiluvchi omillardan birinchisi, mahsulotlar
narxining o‘zgarishi bo‘lib, u quyidagicha aniqlaniladi:
∆Pq
(r)
= ΣP
1
q
1
– ΣP
o
q
1
= 1552600 - 1212080 = 340520so‘m;
Ikkinchi omil esa, mahsulot miqdorlarining o‘zgarishidir. Bu
ta’sirni aniqlash uchun miqdor umumiy indeksining suratidan maxraji
ayirilib aniqlaniladi, ya’ni
107
∆Pq
(q)
= Σq
1
p
1
- Σq
o
p
0
= 1212080 - 1430000 = - 217920 ;
Har ikkala omilning birgalikdagi yig‘indisi, mahsulot qiymatining
umumiy o‘zgarishini beradi, ya’ni 340520 + (-217920) = 122600 so‘m.
Umumiy indekslar dastlab joriy davrdagi hodisa darajalarining
umumiy yig‘indisini bazis davrdagi xuddi shunday yig‘indiga taqqoslash
yo‘li bilan aniqlangan. Hozirgi davrda amaliyotda qo‘llanilayotgan
indekslarning tarixan qanday shakllanganligini bilish uchun quyidagi
narx indekslarni eslash kifoya:
Dyuto (Fransiya) tomonidan talqin qilingan narx umumiy indeksi
quyidagicha:
∑
∑
=
0
1
P
P
J
p
(1738 yil)
Karli (Italiya):
;
)
:
(
0
1
n
P
P
J
p
∑
=
(1764 yil)
Laspeyrs (Germaniya):
0
0
0
1
q
P
q
P
J
p
∑
∑
=
(1871 yil)
Paashe (Germaniya):
1
0
1
1
q
P
q
P
J
p
∑
∑
=
(1874 yil)
Fisher (Gеrmaniya):
0
0
0
1
1
0
1
1
*
q
P
q
P
q
P
q
P
J
p
∑
∑
∑
∑
=
Edjours (Germaniya)
)
(
)
(
1
0
0
1
0
1
q
q
P
q
q
P
J
p
+
+
=
∑
∑
Laspeyrs narx o‘zgarishini tovarlarning ma’lum massasiga
nisbatan ta’riflash lozim degan taklifni kiritdi va shu bilan u narx indeksi
misolida agregat indekslarga asos soldi. Lekin uning fikricha tovarlar
massasi bazis davr holatida olinishi kerak edi. Paashe esa ularni hisobot
davri holatida olish lozimligini asoslab berdi. Hozirgi paytda narx
umumiy indekslarini shunday agregat shaklida hisoblaniladi.
Ma’lumki narx o‘zgarishlari albatta shu mahsulotlarni harid qilib
olgan aholining daromadlariga ta’sir ko‘rsatmay qolmaydi. Bu ta’sirni
ya’ni shu mahsulotlarni harid qilgan aholining tejab qolgan yoki
ortiqcha harajat qilgan mablag‘i qiymatini aniqlash uchun narx umumiy
indeksining suratidan maxraji ayiriladi. Buning misolimizda tejalgan
yoki ortiqcha harajat qilingan summa:
T(o) = ΣP
1
q
1
- Σ P
0
q
1
= 1552600 - 1212080 = 340520 so‘mni
tashkil etgan.
108
Do'stlaringiz bilan baham: |
