Microsoft Word safety(eng, rus, uz). doc

Ekologik siyosat va ekologik iqtisodiy barqaror 
rivojlanish 
Tabiat va jamiyat o‘rtasidagi munosabatlarni 
optimallashtirish tub ma’noda har bir davlatning tabiatni 
muhofaza qilish sohasida to‘tayotgan ekologik 
siyosatiga bog‘liq. 
Aslida ekologik siyosat iqtisodiy rivojlanishni 
belgilaydi, 
ishlab 
chiqarish 
jarayonida 
tabiiy 
resurslardan qanchalik oqilona foydalanilsa, tayyor 
moddiy mahsulot miqdori jihatidan mo‘l-ko‘l, sifat 
jihatidan oliy darajaligi bilan ajralib turadi. Tabiiy 
boylikdan intensiv usulda foydalanish, isrofgarchilikka 
yo‘l qo‘yish, atrof-muhitni ifloslantirishga yo‘l qo‘yish 
hudud iqtisodiyotini inqirozga tutishga olib keladi. 
Tabiat-jamiyat tizimida ijobiy taraqqiyotni barqaror 
rivojlantirish kerak, bu hol aksariyat ekologik 
siyosatning mazmuni ijtimoiy-iqtisodiy yo‘naltirilganligi 

---

755 
va ijroning qat’iyatligiga bog‘liq. Tabiat-jamiyat-shaxs 
tizimida ishlab chiqarishni boshqarish yagona ekologik 
siyosatsiz tegishli samara bermasligi barchaga ayon. 
Hozirgi 
vaqtda 
ekologik 
siyosatni 
ishlab 
chiqarishda dunyoda muayan tajriba to‘plangan. Davlat 
va uning joylardagi markaziy mahalliy, ishlab chiqarish, 
jamoat va boshqa darajalardagi organlarning asosoiy uch 
sohadagi tartibga solib turuvchi faoliyatini o‘z ichiga 
oladi. Bu sohalar jamiyatning atrofdagi tabiiy muhit 
bilan mavjud va potensial o‘zaro aloqalarga dahildordir: 
Birinchidan, bu go‘yo tabiatni «konservativ» 
muhofaza qilish, ya’ni qo‘riqxonalar hududlari, milliy 
bog‘lar va o‘rmonlar, biosfera qo‘riqxonalari hamda 
tabiatni 
muhofazalash 
ob’ektlarini 
ehtiyotlash, 
shuningdek o‘simlik va hayvonot olamini tabiiy holatda 
saqlashning tashkiliy-huquqiy choralarini ishlab chikish. 
Ikkinchidan, 
tabiatni 
muhofazalaydigan 
resurslardan oqilona foydalanish, tabiatdagi ekologik 
muvozanatni hisobga olib, hududlarni haritalash, hom-
ashyo va energiya manbalridan to‘g‘ri foydalnish, 

---

756 
foydali qazilmalarni qazib olishni tartibga solish va 
boshqalar. Uchinchidan, suv, havo va erlarni muhofaza 
qilish, shovqin-suron va radiatsiyaga qarshi ko‘rash, 
chiqindisiz ishlab chiqarishni tashkil etish, aholi dam 
olishi uchun qulay sharoitlar yaratish va hokazolarni o‘z 
ichiga oladi. 
Fan va texnika taraqqiyoti jadalashgan hozirgi 
vaqtda uning ekologik oqibati butun biosfera miqyosida 
sezilayotganligi har bir davalatning maqsadiga muvofiq 
holda ekologik siyosatni yurgizishga da’vat etadi. 
Chunki atmosfera havosiga, Dunyo okeanlariga 
chiqarilayotgan turli xil chiqindidar oz-ozdan ko‘payib 
bormokda. Davrning o‘zi, mamlakatda tabiat muhofazasi 
uchun har bir fuqaro faol ko‘rash olib borishni taqazo 
etadi. Chunonchi bu falokat hamma uchun keladi. 
Buning tushungan har bir fuqaro tabiatni muhofaza 
qilishga faol ishtirok etishi kerak bo‘ladi. Havo chegara 
bilmaydi, ma’lum hudduda chiqayotgan chiqindilar 
qo‘shni hududlarga tarqalishini bilamiz. Chunonchi 
Fransiya, Germaniya va Angliya hududlarida ko‘trilgan 

---

757 
azot va oltingugurt oksidlari Skandinaviya yarim 
orollaridagi Narvegiya, Shvetsiya va Finlyandiya ustida 
suv bug‘lari bilan aralashib shu joylarda «kislotali 
yomg‘ir» sifatida tushadi. AQSH ning shimoliy-sharqiy 
hududlarida ko‘tarilgan kislota hosil qiluvchi gazlar 
Kanada hududidan o‘tib, “kislotali yomg‘ir” bo‘lib 
tushadi. Buning oqibatida Kanadagi 14 ming ko‘lda 
hayot yo‘q, Shvetsiyadagi 85 ming ko‘l va 100 ming km. 
masofadagi daryo va daryo irmoqlaridagi suv 
ifloslangan. Ekologik siyosat bunday noxushliklarni 
oldini 
olishga 
amaliy 
tadbirlar 
ko‘rishga 
umuminsoniyatda bir-biriga yaxshi qo‘shnichilikdan 
kelib chiqishi kerak. 
Ekologik siyosatning negizi, tartib-qoidalari, ilmiy 
tashxislari, davlat va jamiyat tashkilotlarining yo‘l-
yo‘riqlari asosida ishlab chiqiladi. O‘zbekistonda 
ekologik siyosatni amalga oshirishda uning yuqori 
organlari (Prezident, Oliy Majlis, Vazirlar Mahkamasi, 
Tabiatni muhofaza qilish davlat qo‘mitasi) va joylardagi 
mahalliy hokimiyatlar faol hizmat qiladilar. 

---

758 
Ekologik siyosatni mamlakat miqyosida tabiatni 
muhofaza qilish, majmuali monitoring, davlat va 
jamoatchilik 
ekspertizalarini 
o‘tkazish, 
ekologik 
vaziyatni nazorat qilish, tarkib topgan noqobul hodisa va 
jarayonlarni oldini olish, atrof-muhit tozaligini barqaror 
saqlab turish, tabiiy muhitning inson uchun qulay barcha 
xususiyatlarini tabiiy holda bo‘lishga asoslangan. 
Ekologik siyosatning mazmuni va uslubiyatlari 
mamlakat hududida mavjud bo‘lgan tabiat muhofazasi 
tizimiga kiruvchi tayanch muassasa va tashkilotlar, 
boshqarmalarga asoslanadi. 
Respublikamizda ekologik siyosatni hayotga tadbiq 
qilish 
vaziyatni 
sog‘lamlashtirish, 
atrof-muhitni 
ifloslanishini oldini olish, tarkib topgan tabiatni 
muhofaza qilish muammolarini bosqichma-bosqich 
echib borish maqsadida davlat dasturlari ishlab 
chiqarilib amalga oshirishiriladi. Davlat dasturlari 
davlatlararo, davlat, hududiy bo‘lishi mumkin. 
Davlat ekologik dasturi ilk bor 1986 yilda 
«O‘zbekistonda atrof-muhitni 1986-1990 yillar va 2000 

---

759 
yillarga qadar muhofaza qilish majmuali ilmiy-texnik 
dasturi» ishlab chiqildi. 1997-1999 yillar mobaynida 
mamlakatning 2000-2005 yillar va 2010 yilgacha 
mo‘ljallangan yangi «Atrof-muhitni muhofaza qilish 
bo‘yicha milliy harkat rejasi» ishlab chiqildi. Uni 
tayyorlashda etuk mo‘taxassislar, ko‘zga ko‘ringan 
olimlar va tabiatni muhofazasi bilan shug‘ullanuvchi 
tashkilotlar hamda chet ellik ekspertlar o‘z xissasini 
qo‘shdilar. Yangi dastur tabiatni muhofaza qilish 
bo‘yicha keng qamrovligi, Dunyo andozalariga javob 
beruvchi, aniq ma’lumotlar bilan hozirgi mavjud 
ekovaziyatni xaqqoniy baholagani, ma’lum yillar 
mobaynida bosqichma-bosqich amalaga oshirishga 
qilinadigan ishlar ko‘lami atroflicha asoslab berilgani 
bilan farqlanadi. Unda asosiy ekologik muammolar, 
ustivor harkatlar, tabiatni muhofazasi sohasida siyosatni 
ishlab chiqish va instruksional ramkalar, harkat 
dasturlari, ilovalar, qo‘shimchalar, chizmalar, jadvalllar 
berilgan.
Ekologik 
siyosatning 
ijtimoy-iqtisodiy 

---

760 
yo‘nalishlarini ko‘rib chiqadigan bo‘lsak, tabiiy muhitni 
ifloslantiruchi moddalarni REM yoki REK orqali 
me’yori chiqarilishini nazorat qilish kerak bo‘ladi. 
Hozirgacha havoda zararli gaz bug‘lari, aerozollarning 
445 tasi va aholii punktlarining havosida mavjud bo‘lishi 
mumkin bo‘lgan 109 ta moddalarning REM i 
aniqlangan. Ekologik sharoitni yaxshilash maqsadida 
Prezidentning 1990 yil 28 iyulda qabul qilgan qarorida 
«O‘zbekiston Respublikasi qishloq aholisini ichimlik 
suv va tabiiy gaz bilan ta’minlanishni yaxshilash 
to‘g‘risi»dagi bo‘lganligi, keyingisi «2000 yilgacha 
bo‘lgan davrda O‘zbekiston Respublikasining qishloq 
ijtimoiy infratizimini rivojlanitirish dasturi to‘g‘risida» 
1996 yil 21 may qarori chiqqan. Iqtisodiyot taraqqiyoti 
ko‘p jihatdan mineral resurslarga bog‘liq.
Ma’lumki ular tiklanmaydigan toifaga mansub 
bo‘lganligi sababli ishlab chiqarish muammosiga jalb 
qilingan sari ularning miqdori kamayib bormokda. 
Ekologiyaning iqtisodiy barqaror rivojlanish tamoyiliga 
muvofiq hozirda mavjud bo‘lgan mineral resurslarning 

---

761 
ma’lum qismi kelajak avlodlarga etkazilishi lozim. 
Ikkilamchi resurslardan foydalanish miqyosini keskin 
ko‘tarish katta natijalar beradi.