|
Yong'nga qarshi to‘siqlar
Yong‘inga qarshi to‘siqlar yong‘in sodir bo'lgan
joylarda olovni binoning boshqa qismlariga tarqab
ketmasligini ta’minlash uchun xizmat qiladi. Ular
umumiy va mahalliy to'siqlardan iborat bo'ladi.
Umumiy to'siqlar olovni binoning hajmi bo'yicha
tarqalishidan muhofaza qiladi. Bunday to'siqlarga
yong'inga qarshi devorlar va yuk ko'tarish qobiliyatiga
ega bo'lgan eshik va derazasiz devorlar, tomyopgich
plitalar, himoya hududlari, seksiyalar va oraliqlar
misol bo'ladi. To'siqlar joylashgan hududlar odatda
tutundan himoyalagich, havo so'rgich moslamalar
bilan jihozlangan bo'lishi lozim. Ba’zi hoilarda
qizigan havo yo'lini to'sish maqsadida suv pardasini
oqizish yo'li bilan ham bino qismlaridagi haroratning
ko'tarilmasligini ta’minlash mumkin. Mahalliy
to'siqlarga esa, bino ichidagi o'tda yonmaydigan devor
va pardevorlar hamda binoning tomida joylashgan
yong'inga qarshi parapet to'siqlar, shuningdek,
shamollatish qurilmalarida va havo uzatgich
433
moslamalarida o'rnatiladigan shiber va to'sqichlar
kiradi. Mahalliy to'siqlarning vazifasi yong'inning sirt
bo'ylab chiziqli tarqalishiga yo'l qo'ymaslikdan iborat.
Yong'inga qarshi to'siqlar o'zlarining o'tga chidamlilik
xususiyatlariga binoan uch turga bo linadi va ular 5.3-
jadvalda aks ettirilgan:
Yong'inga qarshi devorlar odatda o'tda
yonmaydigan,
tosh
va
beton
ashyolaridan
tayyorlanishi va alohida poydevorga ega bo'lishi
lozim. Bunday devorlar binoni qismlarga, ya’ni
yong'inga qarshi bo'linmalarga bo'lish uchun xizmat
qiladi. Yong'inga qarshi devorlaming o'tga chidamlilik
darajasi 2,5 soatdan, bo'linmaning ichida bo'lsa, 0,75
soatdan kam bo'lmasligi zarur.
5.3-jadval
Yong‘inga qarshi to‘siqlarning o‘tga chidamiilik
xususiyatlari
To‘siqlaming nomi
To'siq turlari
1
2
3
Yong'inga qarshi devorlar
2,5
0,75
-
Tom yopg‘ich plitalar
2,5
1,0
0,75
434
Eshiklar, derazalar.
darvozalar, tutunga qarshi
qopqalar va h.k.
1,2
0,5
0,25
Pardevorlar
0,75
0,25
-
Tambur- shluzlardagi
eshiklar
0,75
0,6
-
Devorlar
0,75
-
-
Yong‘inga qarshi devorlar shaxsiy poydevorga
ega bo‘lishi bilan bir qatorda, bino balandligi bo‘yicha
uzluksiz davom etishi va tom yopgich qurilma
yonuvchi ashyo bilan qoplangan bo‘lsa, uning sirtidan
60 sm ga baland bo‘lishi va agar qiyin yonuvchi
ashyolar bilan qopiangan bo‘lsa, 30 sm ga ko'tarilgan
bo‘lishi shart. Agar tom yopg‘ich qurilma o‘tda
yonmaydigan ashyolardan tarkib topgan bov‘lsagina,
yong‘inga qarshi devorlar tom sirtidan ko‘tarilmagan
holda bajarilishi mumkin. Yong‘inga qarshi devorlar
yong‘ln paytida ularga tayanib turgan tom yopgich va
boshqa qurilmalami qulab tushgan chog‘ida ham
mustahkam tura olish qobiliyatiga ega bo‘lishi kerak.
Yong‘inga qarshi devorlarda eshik qo‘yish ayrim
holatlarda ruxsat etiladi, ammo bu eshiklar albatta
maxsus, yong‘inga chidamli qilib tayyorlangan
bo‘ladi va ularning o‘tga chidamlilik darajasi kamida
435
1,2 soatga teng bo‘lishi shart. Bunday eshiklar metal
karkasdan tayyorlanib, ikkala tomonidan po‘lat
tunuka bilan qoplanadi va orasi o‘tda yonmaydigan
mineral paxta va boshqa issiqlik saqlagich ashyolar
bilan to‘ldiriladi. Bular o‘tda yonmaydigan eshiklar
turiga kiradi. Yong‘inga qarshi devorlarda zarurat
bo‘lganda ochilmaydigan derazalar qo‘yilishiga ruxsat
etiladi va ularning o‘tga chidamlilik darajasi 1,2 soat
dan kam bo‘lmasligi lozim. Odatda, ular olovga
chidamli bo‘lgan shisha bloklar yoki shisha
profilitlardan tayyorlanadi.
Yong‘inga qarshi tomyopgich plitalar deb, o‘tda
yonmaydigan ashyolardan tayyorlangan va tutun
o‘tkazmaydigan, o‘tga chidamlilik chegarasi 0,75
soatdan kam bo‘magan yaxlit qurilmalarga aytiladi.
Bunday qurilmalar yong‘in paytida binoning yuqori
qavatidan xonalarga tutun va yong‘inning me’yordagi
vaqt davomida o‘tmasligini ta'minlash maqsadida
qo‘llaniladi. Odatda, bunday plitalar o‘tga chidamlilik
darajasi 1 dan V gacha aniq bo‘lgan bino va
inshootlarda o‘rnatiladi. Bu toifadagi sanoat
436
korxonalarining o‘tga chidamlilik darajasi I va II
bo‘lgan yer osti qavatlarida, yonuvchi moddalar
joylashgan xonalarda yoki yong‘in xavfi mavjud
bo‘lgan ishlab chiqarish jarayonlari kechadigan
xonalardagi tom yopgich qurilmalarning o‘tga
chidamlilik chegarasi 1 soatdan kam bo‘lmasligi va
o‘tga chidamlilik darajasi III, IV va V bo‘lgan bino va
inshootlarda esa 0,75 soatdan kam bo‘lmasligi shart.
Yong‘inga chidamli tom yopgich plitalar uch turga
bo‘linadi: o‘tga chidamlilik darajasi 2,5 soatdan kam
bo‘lmasa 1-turga, 1 soat bo‘lganda 2 turga va 0,75
soatga teng bo‘lsa 3 turga kiradi. Ular yonmaydigan
ashyolardan tayyorlanadi va me’yor talab etgan o‘tga
chidamlilik muddati davomida yong‘inning bino
qavatlari bo‘yicha tarqalib ketmasligini ta’minlash
uchun xizmat qiladi. Yong'inga qarshi tom yopgich
plitalarda qoida bo'yicha tuynuk qo'yilmaydi. Lekin
tuynuk qo‘yish lozim bo‘lsa, ular yong‘inda
yonmaydigan qopqoqlar yoki maxsus klapanlar bilan
himoyalanadi. Bunday toifadagi tom yopgich
plitalarning ishlatilish sohalari maxsus hamda tarmoq
437
qurilish me’yorlari va qoidalarida me’yorlanadi. Bu
xildagi tom yopgich plitalaming eng ko'p tarqalganlari
2- va 3-turlari hisoblanib, ular asosan I va II darajali
o‘tga
chidamlilikka
ega
bo‘lgan
bino
va
inshootlarning yerto'la hamda chordoq tomlarini
yopishda qo‘1laniladi.
Agar qolgan barcha qavatlaming tom yopgich
plitalari o‘tda yonmaydigan ashyolardan tayyorlangan
va xonaning shifti bo‘yicha tuynuksiz yaxlit
o‘matilgan bo'lsa hamda o'tga chidamlilik darajasi
0,75 soatdan kam bo'lmasa, ular yong‘inga qarshi
to'siq vazifasini o‘tashi mumkin.
Yong‘inga qarshi ishlaydigan 1-turdagi tom
yopgich plitalar, asosan, bir qavatli sanoat korxonalari
va omborxonalardagi yong‘inga qarshi bo'linmalar,
seksiyalar
va
hududlaming
tomini
yopishda
qo'llaniladi, chunki ularning devorlari ham shu
toifadan bo‘lib, bir xildagi o'tga chidamlilik darajasiga
ega. I va 11 darajaii yong'inga chidamli binolarning
yerosti va barcha qavatlaridagi yong'inga qarshi
ishlaydigan
tom
yopgich
plitalarining
o'tga
438
chidamlilik darajasi, eng kamida 1 soatga, III va V
darajaii o'tga chidamli binolarda esa 0,75 soatdan kam
bo'lmasligi kerak. Evakuatsiya yo'llari (yo'laklar,
zinapoya va dahliz) ustidagi tom yopgich plitalar
yong'inga qarshi to'siq vazifasini o'taydi, shu boisdan
ular o'tga chidamli ashyolardan tayyorlangan bo'lishi
va yong'in paytida kamida 2,5 soat ustuvor tura olishi
lozim.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
