|
Har qanday mashinaning qirquvchi qismlarini sirpanib
kesishni ta ’minlaydigan qilibyasash lozim.
Sirpanmasdan kesish. Agar
0 < в <ф
bo‘lsa (96-6 rasm),
ildizpoyaga ta’sir ko‘rsatadigan urunma
Nt
kuchi, ishqalanish kuchi
F
dan kichik bo‘lib qoladi. Bu kuchlarning farqi
F
—
Nt
poyani
tig‘ga nisbatan siljitmasdan bir joyda ushlab turadi. Natijada,
ildizpoya tish bilan birgalikda ilgarilab suriladi, taranglashib,
uziladi. Poyani uzishga, uni oldingi usullar bilan kesishga nisbatan
ko‘proq kuch talab qilinishi sababli, bu ishni bajarishga energiya
ham ko‘proq sarflanadi. Poyani tig‘ga nisbatan siljitmasdan qirqish
ayrim mashinalarda qo‘llaniladi (o‘rish apparati segmentida, tok
qaychida poya qisilib to‘xtashi kerak).
I
I
I
Л L
98- rasm.
K ultivator tishiga ta ’sir etuvchi kuchlar.
Ishlayotgan kultivator tishiga ta ’sir etuvchi kuchlar.
Universal (o‘q-yoysimon) tish simmetrik bo‘lganligi sababli, unga
ta’sir qiluvchi elementar kuchlarni yagona Rzx teng ta’sir etuvchi-
siga keltirish mumkin Tuproq qarshiligi
Rzx
ning vertikal
z
o‘qiga
bo‘lgan proyeksiyasi Rz tishni chuqurlatishga intiladi. Rzx tishning
tumshug‘iga nisbatan
h
= (0, 5 - 0, 3)
a
balandligida va
l
= 0, 5v
169
masofada ta’sir qiladi. Qarshilik kuchlarining teng ta’sir etuvchisi
Rzx tishning ishchi sirtining tuproq bilan ishqalanish kuchi
F
va
normal bosim
N
ning yig‘indisidan iborat bo‘lganligi sababli,
yo‘nalishini bildiruvchi
y
burchagi tishning tuproq maydalash
burchagi a va ishqalanish burchagi ф larning miqdoriga bog‘liq:
/ = ж/2 - (а + ф)
(58)
y
burchagi miqdorining o‘zgarishi Rz kuchini, ya’ni tishning
botuvchanligini o‘zgarishiga olib keladi. Namligi oz bo‘lgan tup
roqning tish bilan ishqalanish burchagi
ф
optimal namlikdagi (16 -
18 %) ga nisbatan ko‘proq bo‘lishi ma’lum, shu sababli, bunday
yerda tishning botuvchanligi kamroq bo‘ladi.
y
burchagining
miqdoriga tishning a burchagi ham ta’sir ko‘rsatadi. Demak, a bur
chagi katta bo‘lgan yumshatuvchi tishning botuvchanligi kamroq
bo‘ladi.
Rx kuchini tajriba o‘tkazib (dinamometrlab) o‘lchash mumkin.
Bitta tishning sudrashga qarshiligi:
Rx = kab,
(59)
bu yerda,
b
-
tishning qamrov kengligi, sm;a
-
tishning ishlov
berish chuqurligi, sm; k
-
tuproqning solishtirma qarshiligi, N/sm2.
O‘q-yoysimon tish uchun k= 1, 1 - 2, 0 N/sm2, yumshatuvchi
tish uchun k= 5 - 10 N/sm2 qabul qilinadi.
Yerga yoppasiga ishlov beradigan kultivator (99- rasm)
begona o‘tlarni yo‘qotish va tuproqni sayoz yumshatish uchun
ishlatiladi. Ko‘pincha, kultivatsiya bilan bir vaqtda tishli tirma va
mola yordamida shudgor yuzasi tekislanadi. Kultivatsiyalash agre-
gati, plugning shudgorlashdagi harakat yo‘nalishiga ko‘ndalang
yuritiladi.
Yerga yoppasiga ishlov beruvchi kultivatorga, ish vaziyatiga qa-
rab universal (o‘q-yoysimon) yoki yumshatuvchi tishlar o‘rnatiladi.
170
99- rasm.
Yerga yoppasiga ishlov beradigan tirkalma
kultivator:
a
— umumiy ko‘rinishi;
b
— tishni o‘rnatish;
d
va
e
—
yumshatuvchi tishlar;
1
va 12—tirkagich; 2—chuqurlikni
o‘zgartirgich;
3
— g‘ildirak;
4
— rama; 5 va 9— gryadil; 6— tish;
7— jilov;
8
— tirma osish ilgagi;
10
— gidrosilindr;
11
— markaziy
tortqi;
13
— ilgak;
14
— tirgak; 15—transportlovchi tortqi; 16—
ustun; 17—rama;
18
— prujina;
19
— shplint;
20
— shtanga; 27 —
planka; 22— tutqich;
23, 24
va 25— boltlar.
Rama
4
ga osish moslamasining markaziy
(11)
hamda
(1)
va
(12)
bruslari o‘rnatilgan bo‘ladi. Tayanch g‘ildiraklari
(3)
va
ularning holatini o‘zgartiruvchi vintli mexanizm
(2),
tishlar
171
o‘rnatiladigan gryadil
(5)
va (
9)
lar, tirma osish uchun ishlatiladigan
moslama
(8)
va boshga qismlar o‘rnatilgan. Kultivatorni ko‘tarib-
tushiradigan gidrosilindr
(10)
va ulagich
(13)
ramaga o‘rnatilgan.
Begona o‘tlarni yo‘qotish uchun kultivatorga qamrov kengligi
b =
27, 0 va 33, 0 sm bo‘lgan universal, kengligi
b =
5, 0 sm
bo‘lgan prujinali yumshatuvchi tishlar o‘rnatiladi. Tishlar ustuni
gryadillar (5) va (9) ga qotirilgan bo‘ladi.
Kultivator tishlari ikki qatorlab o‘rnatiladi: oldingi qatorga
b
=
27, 0 sm li tishlar, orqa qatorga
b =
33, 0 sm li tishlar. Natijada,
ularning qamrov kengliklari bir-birini 4 - 5 sm qoplab turadi.
Tuproqni yumshatish uchun tishlar uch qator qilib
joylashtiriladi.
Ishlov berish chuqurligi vint (2) yordamida ramaga nisbatan
g‘ildiraklarni ko‘tarish hisobiga o‘zgartiriladi.
Tishning ustuni (99-b rasm) gryadil
(5)
ga, bolt tutqich (22) va
planka
(21)
yordamida biriktiriladi. Sozlovchi bolt
(23)
yordamida
tutqich (22) ni surib, tishni engash burchagi a o‘zgartiriladi. Og‘ir
tuproqli yerlarni yumshatishda tishlar uchi old tomonga 2 - 3° ga
engashtiriladi.
Tokzor kultivatori. Bu kultivatorlar tokzordagi zangini
shikastlantirmay, ular orasidagi tuproqni yumshatish uchun
ishlatiladi (100-rasm).
Kultivatorda ishchi qismlarni yon tomonga tezda surib
qo‘yadigan maxsus moslamalardan foydalaniladi. Moslamaning
ikki chetiga o‘toqlovchi yotiq tishlar
(1)
o‘rnatilgan bo‘lib, ularni
tok zangiga yaqinlashtirib-uzoqlashtirib turadigan mexanizm ham
qo‘yilgandir.
Ish jarayonida turtkich (2) va
(1)
tok zanglari qatorida
harakatlanib tuproqqa ishlov beriladi. Gidrotaqsimlagich
(7)
ning
zolotnigi neytral holatda bo‘lgani sababli, gidrosilindr
(15)
tishni
zanglar qatorida ushlab turadi. Tok zangi yoki so‘ri ustuniga
taqalgan turtkich
(10)
sharnir atrofida burilib, tortqi
(3)
va richag
(4)
orqali zolotnikni gidrosilindrga moy yuboradigan holatiga surib
qo‘yadi. Ishga tushgan gidrosilindr shtogi dastak
(13)
ni va unga
ulangan tishni qatordan chetga tortib chiqaradi. Shu vaqtning o‘zida
172
dastak
(13),
sharnir
(10)
ni daraxtlar qatori tomonga surib, tortqi
(3)
yordamida zolotnikni neytral holatiga qaytaradi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
