Kegaylar soni shporalar soniga teng deb qabul qilinadi. Aniq
tayyorlangan g‘ildirakning (masalan, velosipedning) kegayi
cho‘zilib ishlaydigan qilinsa, ya’ni cho‘zilishga hisoblanadi.
Qishloq xo‘jaligi mashinalarining g‘ildiragi
yetarli aniqlikda
tayyorlanmasligi tufayli, siqilishga (yukni bitta kegay ko‘tarib
turadi deb) hisoblanib, uning diametri aniqlanadi.
Rebordaning balandligini aniqlashda ham yonlama kuch
ta’sirida ezilib surilmaydigan tuproqning maydoni, keyin esa shu
maydonga ega bo‘lgan reborda sektorining balandligi aniqlanadi.
4-§. Faol ishchi qismli q urollar
Bu turdagi mashinalarga ishchi qismi majburan aylantirila-
digan rotatsion plug,
tuproq frezasi, sirkon, yaganalagich kabilar
kiradi. O‘zbekiston tuproq sharoitida tuproq frezasi hamda sirkon
juda keng ishlatilishi kerak.
Freza tuproqni intensiv maydalab aralashtirish, begona
o‘tlarni yo‘qotish maqsadida foydalaniladi. Namligi optimal
m e’yordan ortiq bo‘lgan og‘ir tuproqli yerni ekin ekishga
tayyorlashda, ayniqsa plyonka ostiga chigit ekishdan oldin tuproqni
o‘ta mayin holatga keltirish uchun frezadan foydalanish maqsadga
muvofiqdir. Yerga ishlov berish
uchun frezani oldinga sudrab,
barabani majburan aylantiriladi. Natijada, uning pichoqlari katta
tezlikda tuproqni yupqa qirindi ko‘rinishda qirqib olib maydalaydi
va aralashtiradi, lekin bunda quvvat sarfi ko‘payadi. Agar freza
oldiga tuproqni 10-18 sm chuqurlikda yumshatadigan tishlar
qo‘yilsa (ayniqsa, paxtachilikda), quvvat sarfini birmuncha
kamaytirish mumkin.
Gorizontal o ‘qdagi freza barabani
gorizontal yoki vertikal
joylashgan o‘q atrofida aylanadi. U traktorning quvvat olish vali
(QOV) dan majburan aylanma harakatga keltiriladi. Frezaning
aylanish
tezligini
keragicha
o‘zgartirib,
tuproqni
sifatli
maydalashga erishiladi. U bilan yerga
a= 25
sm chuqurlikkacha
ishlov berish mumkin.
Frezaning namunaviy tuzilishi 87- rasmda keltirilgan. Uning
ishchi qismi: uchi bukilgan pichoq
(2)
lar disk
(3)
larga o ‘rnatilib,
153
barabanni tashkil qiladi. Disk
(3)
lar barabanni
aylantiradigan val
(1) ga erkin kiydirilgan bo‘lib , ularni bir-biridan ajratib turadigan
friksion disk
(4)
lar esa mazkur valga shponka yordamida
mahkamlangan. Disk (3) va
(4)
larni bir-biriga siqilib turish
darajasini maxsus prujina yordamida o‘zgartirish mumkin. Demak,
harakat val
(1)
dan pichog‘li disk
(3)
ga friksion disk
(4)
ning
ishqalanish kuchi hisobiga uzatiladi.
87-rasm.
T uproq frezasi:
a
—
freza barabani; 5
—
texnologik ish jarayoni; /
—
val; 2
—
pi-
choqlar; 3 va 4
—
disklar; 5— osish ustuni; 6 va 7
—
reduktorlar;
8
—
g ‘ilof; 9—panjara; 10
—
chuqurlikni sozlagich; 11
—
tayanch
g ‘ildiragi.
Agar biron diskdagi pichoq to ‘siqqa uchrab qolsa, diskni
toyishi hisobiga vaqtincha aylanmasdan qoladi, pichoqlar sinishdan
saqlanadi. Pichoq to‘siqdan o‘tgandan so‘ng, disk yana aylanib
ketadi.
Freza pichog‘ining tezligi katta bo‘lganligi sababli,
u tuproq
qirindisini katta tezlikda uzoqqa irg‘itadi. Irg‘itilgan tuproqni
kerakli joyga yotqizish maqsadida freza barabani maxsus g ‘ilof (8)
bilan yopiladi. G ‘ilofning pastki cheti xaskash (9) bilan tugagan
bo‘lib, pichoqlar irg‘itayotgan tuproq xaskash (9) ga urilib,
qo‘shimcha maydalanadi. Traktor QOV idan barabanga harakat (6)
va (7) reduktorlar orqali uzatiladi.
154
Ish jarayonida freza ramasi ikkita g‘ildirak
(11) ga
tayanib,
ishlov berish chuqurligi
a
ni bir m e’yorda ta’minlab turadi.
a
ni
sozlash uchun g‘ildirak holatini (balandligi) ramaga nisbatan vintli
mexanizm (10) yordamida o ‘zgartiriladi.
a - yassi pichoq; b - egilgan pichoq; d - prujinasimon
ilgaksimon pichoq; e - iskanasimon pichoq.
Freza pichoqlari bukilgan va bukilmagan chopqi, iskanasimon
ko‘rinishda bo‘ladi (88- rasm).
F reza pichog‘ining trayektoriyasi (89-rasm). Pichoq
uchidagi
A
nuqta murakkab harakatda, mashina tezligi
Vm
bilan
ko‘chirma ilgarilanma,
о
burchak tezligi bilan nisbiy aylanma
harakatda ishtirok etadi. Absolyut harakat trayektoriyasining
parametrik tenglamasi:
xt = Vt + r
cos
(Ot
,
y t = r
sin
o t
.
(51)
Bu tenglamalar bo‘yicha quriladigan chiziq sikloidadir. Uning
shakli kinematik rejim ko‘rsatkichi
Л = u
/
vm
ga bog‘liq (bu yerdagi
u = o r A
nuqtasining urinma tezligi).
o t = ф
, deb belgilansa, unda
155
