Microsoft Word O'quv qo'llanma

aniqlovchi-ta’kidlovchi 
tajriba-sinov ishlari (2012–2013 va 2013–
2014 o‘quv yillari) ni o‘tkazishda quyidagi metodlardan foydalanildi: tadqiqot 
muammosi bo‘yicha pedagogik-psixologik va metodik adabiyotlarni tahlil qilish, 
xorijiy ilg‘or tajribalarni o‘rganish; oliy ta’lim muassasalari fizika darslarida 
talabalarning kasbiy kompetentliligini shakllantirish va rivojlantirish mexanizmi 
jarayonini o‘rganish va tahlil qilish, kuzatish; suhbat va anketa so‘rovlarini 
o‘tkazish; oliy ta’lim muassasalari fizika fakultetlari fizika darslarida talabalarni 
kasbiy kompetensiyalarni egallashlariga oid materiallar to‘plash, tahlil qilish va
shular aosida xulosalar chiqarish. 
Tajriba-sinov ishi birinchi – aniqlovchi bosqichining maqsadi tanlangan 
muammoning oliy ta’lim muassasalaridagi holatini o‘rganish, talabalarda mustaqil 

---

i
v
‐
o
j
321
bilim olish ko‘nikmalarining shakllanganlik darajasini aniqlash mezonini ishlab 
chiqishdan iborat bo‘ldi. Buning uchun oliy ta’lim muassasalarida talabalarning 
fizikadan nazariy va amaliy mashg‘ulotlardagi faoliyati o‘rganildi va o‘quv 
dasturlari tahlil etildi. Mazkur bosqichda tabiiy fanlar yo‘nalishi va ixtisoslashgan 
fizika guruhlaridagi fizika darslari kuzatildi.
 
Oliy ta’lim muassasalari fizika fakultetlari fizika darslarida talabalarning 
shaxsga yo‘naltirilgan ta’lim asosida kasbiy kompetentlilikni egallashlariga 
yo‘naltirilgan aniqlovchi-ta’kidlovchi tajriba-sinov ishlari natijalari quyidagi 
yo‘nalishlarda tahlil etildi: oliy ta’lim muassasalari fizika darslarida talabalarni 
shaxsga yo‘naltirilgan ta’lim asosida kasbiy kompetentlilikni egallashlariga bo‘lgan 
ehtiyojlari tahlil qilindi; tajriba-sinov ishlari jarayonida aniqlangan kamchiliklarni 
bartaraf etish yo‘llari aniqlandi va hk. 
Oliy ta’lim muassasalarida an’anaviy usulda o‘qitiladigan fizika darslarida 
talabalarning o‘zlashtirish darajasi tekshirildi. Buning uchun talabalar bilan alohida 
suhbat, anketa so‘rovnomalari, og‘zaki savol-javoblar va test sinovlari o‘tkazildi. 
Javoblar tahlili natijalaridan oliy ta’lim muassasalari talabalari fizikadan o‘quv 
materiallarini talab darajasida o‘zlashtira olmayotganliklari ayon bo‘ldi. Ularning 
yangi o‘quv materiali ustida yetarlicha mustaqil ishlay olmasliklari, egallangan 
bilimlarning yaxshi tizimga solinmaganligi, muammoli vaziyatlarni hal etishda 
darslik va qo‘llanmalardan mustaqil foydalanib, bilimlarining kemtik joylarini 
mustaqil to‘ldira bilmasliklari aniqlandi.
 
Mamlakat oliy ta’lim muassasalari fizika fakultetlari fizika darslarida 
talabalarni shaxsga yo‘naltirilgan ta’lim asosida kasbiy kompetentlilikni 
egallashlariga yo‘naltirilgan shakllantiruvchi tajriba-sinov ishlari (2014–2015 va 
2015–2016 o‘quv yillari) ni amalga oshirish uchun quyidagi vazifalarni bajarish 
ko‘zda tutildi: shaxsga yo‘naltiilgan ta’lim asosida talabalarning kasbiy 
kompetentliligini shakllantirish va rivojlantirish tizimini yaratishga oid ilmiy-
metodik tavsiyalar bilan tanishtirish; ishlab chiqilgan ilmiy-metodik tavsiyalarni 
amaliyotga tatbiq etish; tajriba guruhlarini tanlash; tajriba-sinov ishlari davomida 
tajriba guruhlaridagi natijalarni umumlashtirib tahlil qilish; tajriba-sinov ishlari 

---

i
v
‐
o
j
322
jarayonida ma’lum bo‘lgan kamchiliklarni bartaraf etish yo‘llarini aniqlash; 
olingan natijalarga ko‘ra ishlab chiqilgan ilmiy-metodik tavsiyalarni 
takomillashtirish. 
Tajriba-sinov ishlarining mazkur ikkinchi bosqichida oliy ta’lim muassasalari 
talabalarini shaxsga yo‘naltirilgan texnologiya asosida o‘qitishda fizikadan o‘quv 
materiallarini o‘zlashtirish darajasining dastlabki holati hamda shaxsga 
yo‘naltirilgan ta’limning mustaqil ta’lim olish ko‘nikmalarini shakllantirishdagi 
imkoniyatlari aniqlandi. Shu boisdan, zamonaviy pedagogik texnologiyalar asosida 
tajribalar o‘rganildi, umumlashtirildi, fizikaga oid nazariy bilimlar xulosalandi.
 
Tajribaning boshlanishida reprezentativ shartlar bajarilishi uchun 
o‘zlashtirish darajalari bir-biriga yaqin bo‘lgan talabalar guruhlari tanlandi. Oliy 
ta’lim muassasalarida fizika ta’limini shaxsga yo‘naltirilgan texnologiya asosida 
o‘qitish jarayonida, talabalarning o‘quv materialini o‘zlashtirishlarini aniqlashda 
baholash natijalari uch darajali (a’lo, yaxshi, o‘rta) baholash mezoniga keltirildi.
 
Shakllantiruvchi tajriba-sinov ishlarida obzor, anketa, suhbat, intervyu, 
savol-javob metodlaridan foydalanildi. Olingan natijalarni matematik statistika 
yordamida tahlil qilish va umumlashtirish nazarda tutildi. 
Samarqand, Jizzax va Qarshi davlat universitetlari fizika fakultetlari fizika 
darslari misolida shaxsga yo‘naltirilgan ta’lim asosida talabalarning kasbiy 
kompetentlilikni egallashlariga yo‘naltirilgan yakunlovchi tajriba-sinov ishlari 
(2016–2017 va 2017–2018 o‘quv yillari) da yuqorida belgilangan tizimni 
yaratishga oid ilmiy-nazariy va amaliy xulosalarni umumlashtirish mo‘ljallandi. 
Shundan kelib chiqqan holda quyidagi ishlar amalga oshirildi: tajriba 
guruhlarida olib borilgan didaktik ishlar natijalari asosida xulosalar chiqarish; 
talabalarning ma’naviy kamoloti uchun muhim ahamiyat kasb etuvchi kasbiy 
kompetentlilik ko‘nikmalarini shakllantirish va rivojlantirish mexanizmini tadqiqot 
natijasida aniqlangan yangiliklar, tavsiyalar va xulosalar bilan boyitish; o‘tkazilgan 
barcha tajriba-sinov ishlari natijalarini tahlil qilish va mavjud takomillashgan 
mexanizmni amaliyotga tatbiq etish uchun ilmiy-metodik tavsiyalar ishlab chiqish. 

---

i
v
‐
o
j
323
Yakunlovchi tajriba-sinov ishlarining umumiy tahlilida quyidagilarga 
alohida e’tibor qaratildi: aniqlovchi-ta’kidlovchi va shakllantiruvchi tajriba-sinov 
ishlari natijalarini taqqoslash orqali oliy ta’lim muassasalari fizika fakultetlari 
fizika darslarida talabalarni shaxsga yo‘naltirilgan ta’lim asosida kasbiy 
kompetentlilikni egallash bilan bog‘liq ehtiyojlariga asoslangan metodik 
qo‘llanmalar yaratildi; mazkur tizimni yaratish va uni amaliyotga tatbiq etishning 
afzalliklari asoslandi; takomillshatirilgan yangi mexanizm samaradorligi mavjud 
natijalar bilan qiyoslandi; bu sohada amalga oshiriladigan ishlarni ilmiy-pedagogik 
jihatdan asoslovchi tavsiyalar ishlab chiqildi. 
O‘tkazilgan tajriba-sinov ishlari orqali oliy ta’lim muassasalari fizika 
fakultetlarida olib boriladigan fizika darslarida talabalarni shaxsga yo‘naltirilgan 
ta’lim asosida kasbiy kompetentlililikni egallashlariga yo‘naltirilgan darslarda bu 
bilan bog‘liq shakllantirilgan tizimning zamonaviy mexanizmi ilmiy-nazariy va 
amaliy jihatdan asoslandi. 
Pedagogik tajriba-sinov ishlari uchun Samarqand davlat universiteti, Qarshi 
muhandislik iqtisodiyot instituti, Jizzax pedagogika instituti hamda Qarshi davlat 
universitetining har biridan 97 ta, jami 388 nafar talaba tanlab olindi hamda
fizikani o‘qitish jarayonida amaliyotga tatbiq etildi.
 
Pedagogik tajribada turli o‘quv yillaridagi talabalar kontingenti akademik 
hislatlarining bir-biriga aynan mos kelmasligi, ob’ektiv ravishda natijalarni 
taqqoslashda, o‘quv samaradorligini hisoblashda, tabiiyki, tahlilni bir muncha 
qiyinlashtirdi.
 
Tajriba-sinov ishining uchinchi bosqichida, oliy ta’lim muassasalari uchun 
mo‘ljallangan fizika o‘quv dasturlari va DTS asosida shaxsga yo‘naltirilgan o‘quv 
dasturlari loyihalandi. Shuningdek, metodik qo‘llanmalar, plakatlar, laboratoriya 
ishlari hamda ishlab chiqilgan uslubiyatning samaradorligini tekshirishga qaratildi.
 
Tajriba-sinov jarayonida talabalarning fizika o‘quv materialini 
o‘zlashtirishlarida an’anaviy o‘qitish usuli bilan shaxsga yo‘naltirilgan texnologiya 
asosida o‘qitish usuli o‘rtasida keskin tafovut mavjudligi aniqlandi. Ya’ni, tajriba 
guruhlaridagi talabalar fizika masalalarini yechganlarida, laboratoriya ishlarini, 

---

i
v
‐
o
j
324
mustaqil ishlarni bajarganlarida nazorat guruhidagilarga nisbatan olgan nazariy 
bilimlarini amaliyotga yaxshiroq tatbiq eta olishlarini namoyon etdilar. Tadqiqot 
natijasida chiqarilgan asosiy xulosalar aniqlashtirildi, tajriba natijalari matematik-
statistika metodlari yordamida qayta ishlandi.
 
Samarqand, Qarshi davlat universitetlari va Jizzax pedagogika institutlari 
fizika fakultetlari fizika darslarida amalga oshirilgan tajriba-sinov ishlari jarayonida 
muallif hamkorligida yaratilgan talabalarning “Umumiy fizika (elektr va 
magnetizm) kursi bo‘yicha mustaqil ishlashlar”ini tashkil etishga qaratilgan o‘quv-
metodik qo‘llanmadan unumli foydalanildi. Mazkur oliy ta’lim muassasalarida 
fizikadan dars beradigan professor-o‘qituvchilar ushbu o‘quv qo‘llanma bilan to‘liq 
ta’minlandilar.
Tajriba-sinov ishlari jarayonida fizikaning qo‘llanmadan o‘rin olgan 
elektromagnetizm bo‘limi bo‘yicha mavzulari: “Elektr tokining o‘zaro ta’siri”, 
“Magnit maydoni materiyaning maxsus turi ekanligi”, “Magnit maydonining kuch 
chiziqlari”, “To‘g‘ri tokli o‘tkazgichning magnit maydoni”, “Vint qoidasi. 
Aylanma tokning va tokli g‘altak (Solenoid) ning magnit maydoni”, “Tokli g‘altak 
magnit qutblarining joylashishini aniqlash qoidasi”, “Magnit maydonining tokli 
o‘tkazgichga ta’siri”, “Chap qo‘l qoidasi”, “Magnit induksiyasi. Magnit 
induksiyasining o‘lchov birligi”, “Magnit oqimi. Magnit oqimining o‘lchov 
birligi”, “Magnit induksiyasining magnit maydonini yuzga keltiruvchi tokka 
bog‘liqligi”, “Elektromagnit sistemasidagi elektr o‘lchov asboblari”, 
“Magnitoelektrik sistemadagi elektr o‘lchov asboblari”, “Elektromagnit induksiya 
hodisasi”, “Elektromagnit induksiya qonunining ikki ko‘rinishi”, “Elektromagnit 
to‘lqinlar” kabi mavzularni o‘rganish jarayonida shaxsga yo‘naltirilgan ta’lim 
asosida talabalarning kasbiy kompetentliligini shakllantirish va rivojlantirish 
ishlariga alohida e’tibor qaratildi.
Samarqand, Qarshi davlat universitetlari va Jizzax pedagogika institutlari 
fizika fakultetlari fizika darslarida elektromagnetizm bo‘limini o‘rganishda shaxsga 
yo‘naltirilgan ta’lim asosida talabalarning kasbiy kompetentligini shakllantirish va 

---

i
v
‐
o
j
325
rivojlantirishda shu tariqa ish olib borildi. Bu jarayonda olingan natijalar bobning 
keyingi paragrafida matematik-statistik tahlil asosida aniqlashtirildi.