Microsoft Word нмкт маъруза doc

 
10.1. ГОРИЗОНТАЛ ФОРСУНКАЛИ ЎЧОКЛАР. 
 
Уларда суюлтирилган олтингугурт 140-145
о
С орқали пуркалиб берилиб, 
унга эса қуритилган, сиқилган, харорати 250-300
о
С бўлган ҳаво ҳам қўшиб 
берилади. 
Бу ҳавонинг 4 дан бир қисми буғ ҳолидаги олтингугуртни тўлиқ ёнишига 
эришиш учун ўчоқнинг қушимча қисмига берилади. Ўчоқда ёниш жараёни 
1080
о
С атрофида қуйидаги реакция бўйича амалга оширилади (10.1.-расм). 
S
(с ) 
+ O
2(г ) 
= SO
2(г ) 
+ Q
26 
(10.2.) 
Бу реакцияни ва умуман буғ ҳолидаги олтингугуртни ҳам тулиқроқ 
ёнишига эришиш учун, ўчоқнинг охирги қисмларига тик ҳолда ўрнатилган 
деворчалар тўсиқлар урнатилади. Бу тўсиқлар ўчоқ газини юқори хароратли 
зоналарда кўпроқ бўлишини ва олтингугурт буғи билан ҳавонинг яхшироқ 
аралашишини таъминлаш мақсадида ишлатилади. Бу ерда юқори 
концентирланган, яъни таркибида 10-14 % SO
2
си булган ўчоқ гази олинади. 
Сув буғлари булмайди. Аммо харорат 1100
о
Сдан ўтиб кетса, бу анча 

---

47
нохушликларга олиб келади, чунки бу вақтда берилаётган ҳаво таркибидаги 
элементар N
2 
ва О
2
қуйидаги реакция бўйича бирикиб кетади: 
N
2 
+ O
2 
= 2NO - Q
33
(10.3.) 
2NO + O
2 
= 2NO
2 
+ Q
13
(10.4.) 
NO
2 
+ NO = N
2
O
3 
+ Q
14
(10.5.) 
Бу азот оксидлари ўчоқ гази билан бирга абсорбция бўлимига боргач, у 
ерда азот кислотасининг кучсиз эритмаларини ҳосил қилиб, ҳосил булаётган 
сулфат кислотани ифлослантиради. Шунинг учун, бу ўчоқларда харорат 
назоратига яхши қараш керак. 
10.2. ЦИКЛОНЛИ ЎЧОКЛАР. 
Бу ўчоқларда олтингугурт қуритилган ҳаво билан бирга ўчоқнинг 
форкамерасига тангенциал, яъни уринма ҳолатда берилади. Бу эса суюқ 
олтингугурт билан қуритилган ҳавонинг интенсив аралашишига, ёниш жараёни 
эса турбулент режимда кетишига ва натижада юқори ҳароратли ўчоқда 
олтингугурт ва ҳаво молекулаларининг кам вақт бўлишига олиб келади. Бу эса 
зарарли азот оксидларини ҳосил бўлишига йул қуймайди. Бу ерда ҳам бир қисм 
ҳаво ҳалқадан иборат тусиқлар орасига берилади ва бир қисм ҳаво эса, ўчоқ 
билан унинг ташқарисига ясалган, цилиндрик тусиқ орасига берилиб, асосий 
ўчоқнинг деворларини юқори ҳароратларида эриб кетиши ва меҳаник 
мустаҳкамлигини пасайишига йул қуймайди. Ҳаво билан суюқ олтингугурт 
ўчоқга 4-5 томондан айланма ҳолида берилиши мумкин. 
Ҳозирги вақтда амалиётда горизонтал форсункали ўчоқлар кенг 
қулланиляпти:
Чунки уларни эксплуатация қилиш ва тузатиш енгил, гарчанд уларни 
улчами нисбатан қупол бўлса ҳам. 
Бундай ўчоқлар жуда катта ишлаб чиқариш қувватига эгадирлар, яъни бир 
донаси йилига 500000 т сулфат кислота моногидратини ишлаб чиқаришни 
таъминлаши мумкин. 
Циклонли ўчоқлар нисбатан ихчам бўлсаларда, ҳозирча уларнинг энг 
йиригининг қуввати йилига 360000 т сулфат кислота моногидрати ишлаб 
чиқаришни таъминлайди, ҳолос аммо, бу циклонли ўчоқлар амалиётда кам 
қўллнилади, чунки уларни бошқариш қийинроқдир.