Microsoft Word navoiy gazallariga sharhlar ziyouz com doc

www.ziyouz.com кутубхонаси 
36
Ғалат эрмиш юз урмоқ, кеча ўтни ҳар қаён кўргач. 
Шоҳ байтлардан бири! Байтдаги «коса»: зулфунг ичра юзингни кўриб қолдим, аммо ортиғи 
менга насиб эрмас... Агар кечаси ҳар қаёнда ўт ёниб турган бўлса қай бирига юз уриб борурсан? 
«Нимкоса» тасаввуфга кўра, юз — бу, ҳокими мутлақ, ҳақ таола тимсоли, зулф — беқарор 
ўзгарувчан олам, зулмат... Демак, зулматларга чўмилган беқарор олам ичра ул ёруғ сиймони 
(ҳақни) кўриб қолдим, аммо ўлсам ҳам васлига ета олмаслигим аён, чунки ловуллаб турган 
оловга юз уриб бормоқ қўрқинчли ва хатодир, куйдириб кул қилади: Байтда «Зулф — кеча» 
мутобиғи, «юзин — юз урмоқ» товуш уйғунлиги ҳам кузатилади. 
Тўққиз байтнинг еттитаси таърифи шундайдир. Биз турли бир-бирига ўхшамаган 
манзараларни томоша айладик. 
Илонни кўрганда чирқиллашиб қичқирган қушлар, дарёда қони пайдо бўлганидан 
яралангани маълум балиқлар, ерда қони қолган сайдлар, куз фасли келганда боғлардаги 
баргларнинг қизара бошлаши, қуш уясидан жиш полопонларни шафқатсизларча олаётган 
болалар, карвонни кўрганда юзини яшириб олган саҳройи қароқчилар, тун-кечада ҳар қаённи 
гутиб кетган гулхан, оловлар... Ранг-баранг лавҳалар, барчаси ҳаётдан олинган, биз уларни ҳар 
қадамда учратганмиз, шоҳиди бўлганмиз, завқланиб ҳайратга тушганмиз, таъсирланганмиз. 
Улар таниш, аммо шоирнинг сеҳрли қалами остида бизга янги бўлиб туюладилар. 
Юқоридаги тасвирлардан ҳаёт, борлиқнинг кенг манзараси намоён бўлгач, шоир энди, ҳаёт 
ҳақида, шундай ҳаёт қўйнида яшаётган инсон умри, умр мазмуни ҳақида шундай хулоса ясайди: 
 
Эрур чун олам ичра жоҳ фоний, яхши боқий,
Бас, эл комин раво айла, ўзунгни комрон кўргач. 
...Ўзинг бахт-саодатга эришгач, элнинг ҳам мурод-мақсадга етишишига саъй-ҳаракат кўргиз; 
билгилким, бойлик, давлат ўткинчидир (фонийдир), яхши от эса боқийдир. Бас, яхши от 
қолдирмакка шошил... Бу ўзгарувчан оламда яшар экансан, беқарор оламда қарор топмоқчи 
бўлсанг, ана шуларни ёддан чиқарма, деган фикр ётибди тагматнда. Ғазалдан кўзланган 
мақсадга, чамаси, энди етиб келдик... 
Ғазалга нуқта қўйишдан аввал, юқоридаги саккиз байтга кўз югуртирган шоир равон оҳанг, 
гўзал ташбеҳлар, шеърий санъатлар, сирлар пайдо бўлганини кўриб бир лаҳза ғурурли хаёлга 
берилади, «катта кетади»: 
 
Навоий, хурдаи назмингни андоқ айладинг таҳрир,
Ки сочқай хурда бошинг узра шоҳи хурдадон кўргач! 
...Эй Навоий, сен шеърингга сирларни шундоқ жойлай олдингки, энди уни кўриб заковатли 
нозикфаҳмлар подшоси бошинг узра зарлар сочажак! Бу ерда тажнис санъати кўриниб турибди: 
хурда — сир, яширин сир; хурда — зар, олтин резалари; хурдадон — нозик нарсаларни 
билувчи, ўткир заковатли киши маъносида англашилади. 
Шоирнинг «катта кетганича» ҳам бор. Биргина ғазалдан етти хил образ ишлатиб, еттита 
бир-бирига ўхшамайдиган манзаралардан ҳаётнинг кенг тасвирини яратган, боқийлик ҳақида 
файласуфона фикр айтишда тазоду тажнис каби ва бошқа шеърий санъатлардан хўб фойдалана 
олган улуғ Алишернинг бошига ҳар қанча зар сочсалар арзийди. 

---

Алишер Навоий ғазалларига шарҳлар