Microsoft Word Moliyaviy hisob

6.4. Moliyaviy natijalarni aniqlash hisobi 
Xo’jalik yurituvchi sub’ekt faoliyatining moliyaviy natijasini ta’riflovchi asosiy 
ko’rsatkich bo’lib, balans (yalpi) foyda va zarari hisoblanadi. 
Moliyaviy natijani aniqlash tartibi Vazirlar Mahkamasining 1999 yil 5 fevraldagi 54 – 
sonli qarori bilan "Mahulot (ishlar , xizmatlar )ni ishlab chiqarish va sotish xarajatlarining 
tarkibi hamda moliyaviy natijalarni shakllantirish tartibi to’ g’risidagi Nizom"ning yangi 
qaytadan ishlab chiqilgani tasdiqlanib 1999 yilning 1 yanvaridan boshlab amalga tadbiq 
etildi. 
Ushbu Nizomning ahamiyati katta bo’lib, u soliqqa tortiladigan foyda bilan 
buxgalteriya schyotida (balans foyda) hosil bo’ladigan foyda farqini aniqlash imkoniyatini 
beradi. 
Xarajatlar tarkibi to’g’risidagi Nizom bir tomondan xo’jalik yurituvchi sub’ektlarga 
hisobot davri ichida sodir bo’lgan xarajatlar va daromadlar to’g’risidagi aniq ma’lumotlarni 
 
171

---

olish imkoniyatini bersa, ikkinchi tomondan soliq qonunlariga binoan soliq organlariga 
hisobotlarni tuzib topshirish imkoniyatini beradi. 
Xo’jalik yurituvchi sub’ekt balans foydasini aniqlash uchun sotishdan tushgan 
tushumdan olib tashlanadigan xarajatlar ro’yxati ushbu Nizomning asosiy matnida 
keltirilgan. Bundan keyin xo’jalik yurituvchi sub’ekt buxgalteriya hisobi schyotlarida 
ko’rsatilgan foydani soliq qonunchiligiga binoan tuzatib (korrektirovka qilib), soliqqa 
tortiladigan foydani aniqlaydi. Buxgalteriya hisobi schyotlaridagi foydani soliq 
qonunchiligiga binoan tuzishga misol qilib normadan ortiq xarajatlangan safar xarajatlari, 
reklama xarajatlari va boshqalarni keltirish mumkin. 
Demak, soliqqa tortiladigan bazani hisoblab chiqish uchun bu xarajatlar (1 va 2 ilovaga 
binoan) ni soliqqa tortiladigan foydaga qaytadan qo’shish kerak. Buning natajasida xo’jalik 
yurituvchi sub’ekt quyidagi ma’lumotlarga ega bo’ladi: 
• 
qancha va xo’jalik yurituvchi sub’ektning qaysi bo’linmalaridan ishlab chiqarish, 
moliyaviy va boshqaruv faoliyati natijasida foyda olindi;  
• 
xo’jalik yurituvchi sub’ektning yakuniy faoliyatiga davlatning soliq siyosati qanchalik 
ta’sir qilganligi;  
• 
xo’jalik yurituvchi sub’ekt byudjetga qancha pul o’tkazib berishi. 
"Xarajatlar tarkibi to’g’risida"gi Nizomda aytilganidek, ishlab chiqarish – xo’jalik 
faoliyati natijasida xo’jalik yurituvchi sub’ekt tomonidan daromad quyidagi asosiy 
bo’limlar bo’yicha aks ettiriladi: 
• 
sotishdan olingan sof tushum;  
• 
asosiy faoliyatdan olingan boshqa daromadlar (operatsion daromadlar);  
• 
moliyaviy faoliyatdan olingan daromadlar;  
• 
favqulodda foyda. 
Moliyaviy natija quyidagi formulalar yordamida aniqlanadi: 
 
Bunda: 
SF – yilning sof foydasi; 
YaF – mahsulot sotishdan olingan yalpi foyda; 
AFF – asosiy faoliyatdan olingan foyda; 
AFZ – asosiy faoliyatdan olingan zarar;