Microsoft Word Mineral va petro lat doc

Radioaktivlik. «Radioaktivlik» deb elementlar yadrosining tabiiy ravishda parchalanib, o‘zidan nur taratishiga aytiladi. Lotin tilidan «radiatio» – «nurlanish» ma’nosini anglatadi.

Mendeleyev davriy jadvalining eng oxirida poloniy (Po) dan boshlab urangacha (U) bo‘lgan elementlar tabiiy holda nurlanib, ularda parchalanuvchi radioaktiv elementlar joylashgan bo‘lib, ular yer po‘stida radiaktiv minerallar va ma’danlar hosil qiladi.

Minerallar va ma’danlarning radioaktivligi turli elektroskoplar, ionlashuv kameralari va boshqa priborlar yordamida aniqlanadi.

Tog‘ jinsi va minerallarning radioaktivligi uran konlarini izlashda va tog‘ jinslarining mutlaq yoshini aniqlashda muhim ahamiyatga ega.

Boshqa xususiyatlarini. Minerallarni aniqlashda yuqorida ta’rifi keltirilgan asosiy diagnostik xususiyatlaridan tashqari ayrim xususiyatlari ham borki, ular ham o‘z navbatida diagnostik belgi bo‘lib xizmat qilishi mumkin. Bunday xususiyatlarga minerallarning ta’mi, hidi, eruvchanligi, gigroskopikligi (nam tortuvchanligi), yonuvchanligi kabi xossalarini keltirish mumkin.

Yengil eruvchan minerallarga tilimizni tekkizsak, ularning ta’mini sezamiz. Minerallar orasida sho‘r (galit), achchiq (silvin), taxir (achchiqtoshlar) ta’mdagilari uchraydi. Lekin ta’mni sinashda ehtiyot bo‘lish kerak. Chunki minerallar orasida zaharlisi ham uchraydi (arsenopirit – FeAsS).

Minerallarning hidi ham muhim diagnostik belgilar qatoriga kiradi. Arsenopirit minerali bolg‘a bilan urilganda o‘zidan sarimsoq hidini, sof oltingugurt bo‘laklari bir-biriga ishqalansa gugurt yonishidagi hid, fosforit bo‘laklari ishqalansa kuygan suyak hidi, mo‘miyodan esa (sal isitilgandan so‘ng) qo‘llansa hid taraladi.

«Minerallarning gigroskopligi» deganda ularning o‘zlariga namlikni tortish xususiyatiga aytiladi. Bunday xususiyatga ega bo‘lgan minerallarga tilimizni yoki ho‘l labimizni tekkizsak, ular tilimizga yoki labimizga yopishganini sezamiz. Bundan tashqari, shunday minerallarga ozgina suv tomizsak, suvni tez shimib oladi. Bunday minerallarga galluazit, trepel, kaolinit kabilarni misol qilish mumkin.

Yonuvchanlik ham ayrim minerallar uchun diagnostik belgi bo‘lib hisoblanadi. Yumshoq va o‘rta qattiqlikdagi minerallar orasida yonuvchi xillari bo‘ladi. Masalan, sof oltingugurt, kahrabo, asfalt va ozokeritlarga gugurt alangasini yaqinlashtirsak, ular tez o‘t olib o‘zlariga xos hid chiqarib asta yona boshlaydi.