Microsoft Word Mineral va petro lat doc

Tuzlar

Tuzlar tipik kimyoviy cho‘kindilar hisoblanadi. Haqiqiy suv eritmalaridan cho‘kadi. Yopiq (berk) suv havzalarida, sayoz qo‘ltiqlarda va tuzli lagunalarda hosil bo‘ladi. Ko‘p bug‘lanish – asosiy sababchi.

Yer qurrasining arid (issiq) iqlimli zonalari uchun xosdir.

Tuz yig‘ilishi jarayonini rus olimi A.E.Fersman «galogenez jarayoni» deb atagan.

Dengiz suvidagi tuzlarning o‘rtacha miqdori 35 g/l, ya’ni 3,5 %.

Tuz hosil bo‘lishi jarayoni sodir bo‘layotgan maydonlarning o‘ziga xos xususiyatlaridan biri – ularning har xil miqdorda jadallik bilan cho‘kishi hisoblanadi. Jadal cho‘kayotgan maydonlarga juda ham konsentratsiyalashgan namakobli suvlar yig‘ilib, u yerlarda ko‘p bug‘lanish sodir bo‘lganda namakobdan tuzlar kristallanadi.

Sayyoramiz rivojlanishining ba’zi davrlarida juda ham katta tuz uyumlari hosil bo‘lgan. Masalan, Perm davrida tuz hosil bo‘lgan tuz havzasi Rossiyada Shimoliy Uraldan Kaspiy ko‘ligacha bo‘lgan maydonni egallagan. Kembriy davrida hosil bo‘lgan tuzli havza Sharqiy Sibirda juda katta maydonni egallagan.

Hamma tuzlarning 77,8 % NaCl, 10 foizchasi MgCl₂ ga to‘g‘ri keladi. Boshqa tuzlar juda ham kam.

Tuzli cho‘kindilarga gips (Ca[SO₄] · 2H₂O) angidrit (Ca[SO₄]), galit (NaCl), silvin (KCl) va karnallit ham kiradi.

Tuzlar odatda qat-qat qatlam holida yotadi. Goho tuzlar alohida linza holida, ba’zilari tuz gumbazlari shaklida uchraydi. Tuz uyumlarining qalinligi 500 m gacha boradi. Bir qancha o‘n, hatto 100 km² maydonni egallashi mumkin.