Microsoft Word Mineral va petro lat doc

Karbonatli jinslar

Bularga ohaktoshlar, dolomitlar va mergellar kiradi. Kimyoviy va biokimyoviy yo‘l bilan hosil bo‘lgan cho‘kindi jinslar orasida karbonatli jinslar eng ko‘p tarqalgan.

Ohaktoshlar bir mineraldan-kalsitdan (CaCO₃) tashkil topgan. Toza holda ohaktosh 56 % CaO va 44 % CO₂ dan iborat bo‘ladi. Hosil bo‘lishiga ko‘ra ohaktoshlarning ikki asosiy xili bo‘ladi:

1. 
   organik yo‘l bilan hosil bo‘lgan ohaktoshlar;
   
2. 
   kimyoviy yo‘l bilan hosil bo‘lgan ohaktoshlar;
   

Goho bo‘lakli xili ham ajratiladi. Bular ohaktosh bo‘laklaridan iborat bo‘ladi.

Ohaktoshlar asoan organik yo‘l bilan hosil bo‘ladi. Ular hayvonlarning ohakli skeletlari va chig‘anoq qoldiqlaridan hamda o‘simlik qoldiqlaridan (zoogen va fitogen ohaktoshlar) hosil bo‘ladi.

Hayvonlar skeletlari va chig‘anoqlari butunlayicha saqlanishi mumkin yoki maydalanishi, o‘zgarishi va qayta kristallanishi mumkin. Agarda ohaktosh chig‘anoq bo‘laklari va butun chig‘anoqlardan hosil bo‘lsa «chig‘anoqtosh» deb ataladi. Organik qoldiqlarning qaysi turlarining saqlanishiga qarab ohaktoshlar fuzulinali, nummulitli, mshankali va boshqa xillarga bo‘linadi (47-rasm).



47-rasm. Chig‘anoqli ohaktosh

Organik yo‘l bilan hosil bo‘lgan ohaktosh jinslarga bo‘r ham taalluqlidir. Bo‘r kalsitning upasimon zarralaridan, foraminifera va kokkolit chig‘anoqlaridan (ohak po‘stli bir hujayrali dengiz o‘tlari) tashkil topadi. Bo‘r davri jinslari bo‘rga juda boy hisoblanadi.

Kimyoviy yo‘l bilan hosil bo‘lgan ohaktoshlar juda mayda donali bo‘lib, ko‘pincha oolit, konsentrik tuzilishda bo‘lib oqma shakllari (stalaktitlar, stalagmitlar, po‘stlar va h.k.) ham uchraydi.

Ohaktoshning rangi ko‘pincha oq, kul rang bo‘ladi. Qattiqligi – 3. Suvda erimaydi, ammo karbonat kislotasi ko‘p bo‘lgan suvda eriydi.

Dolomit – keng tarqalgan cho‘kindi jins bo‘lib, faqat dolomit mineralidan (CaMg [CO₃]₂) tashkil topadi. Dolomitda ko‘pincha kalsit va gil qo‘shimchalari, goho gips, flyuorit, selestin, opal zarralari bo‘lishi mumkin.

Dolomitning tashqi ko‘rinishi sarg‘ish oq, goho qo‘ng‘ir dog‘i bo‘ladi. Qattiqligi – 3,5–4; zichligi – 2,8–2,9. Sovuqda HСl kislotasida dolomit qiyinchilik bilan parchalanadi. Un xolidagi dolomit isitilganda ko‘pirmasdan yaxshi eriydi.

Dolomit hosil bo‘lishi to‘g‘risida bir qancha fikrlar bor: a) ohaktoshlarning dolomitlashishidan;

b) ohaktoshli cho‘kindining dastlabki diagenez davrida dolomite-

lashishidan;

d) eritmalarning kimyoviy cho‘kishidan paydo bo‘lishi mumkin.

Mergel – ohaktosh-gilli jins. Gil materiali 30–50 %. Gilning miqdoriga qarab ohaktoshli gil, mergel va gilli ohaktosh ajratiladi.

Mergel rangi – ola-bula va kul rang.

Dengiz va ko‘lda hosil bo‘ladi. Sement sanoatida yaxshi xom ashe hisoblanadi.