Microsoft Word mantiqut-tayr ziyouz com doc

www.ziyouz.com кутубхонаси 
170
ezilishiga ishora bo‘lsa kerak. 
Bu fikr ikki olamdan ham voz kechuvchi rindlar, xarobotiylar ta’limotiga aloqadorga 
o‘xshaydi. 
Hazrati Sulaymon va uzugi timsolida bu dunyodagi eng qimmatbaho javohir ham 
mangu hayot oldida arzimas ekanligi aytiladi. 
Humoy, Humo qushi podshohlar, tojdorlarga mulku saltanat berishi ham bu olamda 
oliy baxt ko‘rinsa-da, Fariduddin Attor fikricha ahamiyatsiz va hatto azoblarga sababchi-
dir — bu ham tasavvuf ta’limotining muhim g‘oyalaridan biri. 
Bu hikoyatda dunyo podshohining sevimli quliga munosabati barcha olamlar podshohi 
— Haq taoloning sevimli quliga mehribonchiliklari oldida arzimasligi, hatto jabr-zulmdan 
xoli emasligi ochib beriladi. 
Bu hikoyatda zarga, tilloga hirsu havas kufr va butparastlik ekanligi ma’nolari 
ochiladi. 
Mazkur hikoyatda olamdagi barcha mavjudotlar Oliy Ruhning soyasi, zarralari deb 
hisoblanuvchi panteizm falsafasi tasavvufga ham xosligini ko‘ramiz. 
Tasavvufiy ishqdagi kufr ma’nolari shariatda kufr sanalsa-da, tariqat va ma’rifatda 
kufr emas, ilohiy ishq ahlining aql-xushdan ayrilishi deb tushuniladi. Shu sababli bo‘lsa 
kerak, Ibn Sino dunyoviy ishqni illat, kasallik deb, ruhiy ishqni esa hayot javhari deb 
biladi. (Qarang: Ibn Sino. Ishq risolasi.) 
Shayx San’on qissasi - Fariduddin Attor va A.Navoiy asarlarining eng go‘zal 
sahifalarini tashkil etadi. Mazqur qissada — vujudiy va ruhiy go‘zallikning ilohiy, 
muqaddas ekanligi, oshiq uchun barcha din va mazhablarning farqi yo‘qligi, ishqning 
xalqaro va dinlararo ahillik va do‘stlik sababchisi ekanligi tasvirlanadi. 
Aql-hushdan ayrilib, dildan sevish -tasavvufda fazilat, tibbiyotda esa illat, kasallik 
hisoblanadi. Erkak odamning go‘zal yigitni sevishi deganda tasavvuf tariqatida Allohning 
jamoliga oshiqlik tushuniladi. Shariatda bu kufr va illat, gunohi kabira. Tasavvufda go‘zal 
yigit — odamzod emas, Haq taolo jamoli ma’nosida keladi. 
Bu hikoyatda buyuk saltanat bunyodkori, Hind elini musulmon qilish uchun 17 marta 
yurish qilgan sulton Mahmudning bir o‘ta kambag‘al oila bolasiga oliy himmati 
tasvirlangan. Nizomulmulkning «Siyosatnoma» asarida sulton Mahmud, goh zolim 
qaroqchilardan elni qutqaruvchi, goh turli unvon, martabalarni deb, nohaq ishlar qiluvchi 
sifatida tasvirlanadi. Aslida ham sulton Mahmud G’aznaviy turli fazilatlarga ham, 
nuqsonlarga ham ega bo‘lib, asosiy ishi — dini islomni keng yoygan qahramon — 
G’oziydir. «Mahmud va o‘tinchi chol» hikoyasida u olihimmat, insonpar-var, odil podshoh 
sifatida tasvirlangan. 
Avliyolardan Habib Ajamiy karomatiga bag‘ishlangan bu hikoyada aytilgan pirni 
ulug‘lash fikri shariatda oqlanmaydi. Qotil pir nazari tushsa ham qotildir, uni jazolash 
adolatlidir. 
Bu hikoyat ma’nolari juda murakkab. Butparast odamning ne sababdan okdanishi 
tushunarli emas. Bu ishdan hazrat Jabroil ham ajablangani tabiiydir. Lekin Alloh taolo 
barcha sirlarni bilguvchidir. 
Bu hikoyatda vujud ham, ruh ham muqaddas, pok bo‘lishi kerak, degan g‘oya ilgari 
surilgan. 
Shibliyning bu ishi ramziy bo‘lib, mardlikni unutgan erkaklarga tanbeh uchundir. 
Keyingi hikoyat ham shu haqqadir. 
Bu hikoyatlarda ba’zi odamlar o‘z gunohlari uchun Iblisni ayblab, nohaq tuhmat qilishi 
qoralanadi. 
Muhammad payg‘ambar s.a.v. bir badavlat odam bilan gaplashib turganida kambag‘al 
— dinsiz savol so‘rashi, rasululloh uni mensimay yuz o‘girgani va Allohdan tanbeh 

---

Mantiqut-tayr (nasriy bayon). Farididdin Attor