Microsoft Word malumotlar va bilimlar bazasi

Объектларнинг моделлардаги алоқаси 
ШАРТНОМА 
Сана 
Буюрмачи 
Манзил 
Банк 
Буюртма 
Буюм 

---

64
Маълумотлар модели ёзувлар (объектлар)нинг бир неча типини ўз ичига 
олиши мумкин. Моделда объектлар ўртасида алоқалар ўрнатилади. Моделнинг 
ўзаро боғланган конкрет объектлар йиғиндиси баъзи предмет соҳалари учун 
маълумотлар базасини ташкил қилади. 
Ёзувларнинг икки типи (модел объектлари) ўртасидаги алоқалар улар нус-
халарининг гуруҳ мансаблари билан белгиланади. Гуруҳ муносабати (тўплам) - 
икки типдаги: наборнинг асосий ёзуви ва бўйсунувчи ёзувлари ўртасидаги 
ёзувларнинг қатъий иерархик муносабатидир.
 
 Моделларнинг хусусиятлари
Қатъий иерархик моделларда, қоида тариқасида, ҳар қандай объект (ёзув, 
сегмент) фақат битта юқори босқичдаги объектга бўйсуниши мумкин. 
Тармоқли моделларда эса ҳар қандай объект (ёзув, файл) бир неча объектларга 
бўйсуниши мумкин. Иерархик ва тармоқли модел топологиясидаги схематик 
фарқ 2- расмда ифодаланган.
Бевосита
ҳар қандай 
киришнинг 
объектга 
бир нуқтаси 
бевосита ки- 
риш 
иерархик модел тармоқли модел 
2-расм. Топология ва маълумотларга кириш бўйича моделларнинг
хусусиятлари. 
Иерархик
 
моделларда, 
қоида 
тариқасида, 
бошқа 
объектларга 
бўйсунмайдиган фақат энг юқори босқичдаги объектгагина калит билан бево-
сита кириши мумкин. Бошқа объектларга кириш модел чўққисидаги объект-
нинг алоқалари бўйича амалга оширилади. Тармоқли моделларда эса калит би-
лан бевосита кириш моделда жойлашган босқичидан қаътий назар ҳар қандай 

---

65
объектга нисбатан таъминланиши мумкин. Шунингдек алоқалар бўйича ҳар 
қандай нуқтадан кириш ҳам мумкин. Объект(ёзув, файл)нинг тузилиши 
тармоқли моделларда кўпинча чизиқли кам ҳолларда эса иерархик бўлади. 
Кўпроқ босқичдаги маълумотларнинг тузилмаси ҳам ўз хусусиятлари ва ном-
ланишига эга. Маса-лан, атрибут маълумотлар таркибий қисмининг 
ўхшашидир. Чизиқли тузилма объекти фақат оддий ва бошланғич атрибутлар-
дан ташкил топади. Объектлар(ёзув, сегмент) тузилиши иерархик моделларда 
иерархик ёки чизиқли бўлиши мумкин. 
3 - расмда маълумотлар базаси мисолидаги тармоқли модель киритилган. 
У қуйидагиларни ўз ичига олади: маҳсулотлар, омборлар, цехлар тўғрисидаги 
ахборот маълумотлари; цехларнинг маҳсулот чиқариш бўйича режа маълумот-
лари; цехлар ишлаб чиқарган маҳсулотларнинг омборга топширилиши 
ҳақидаги ҳисоб маълумотлари. Бу моделдаги объектлар(файллар) чизиқлидир. 
набор 
набор 
набор 
набор 
набор 
3 - расм. Тармоқли моделларда бажарилган маълумотлар
базаси намунаси.