169
Gidravlik bolg‘alash presslari.
Bunday
presslardan
birining tuzilish sxemasi 74-rasmda ko‘rsatilgan.
61-rasm.
Pnevmatik bolg‘a:
a – umumiy ko‘rinishi; b – ishlash sxemasi;
1 – pedal; 2 – shabot; 3 – yostiqcha; 4 – pastki bayok; 5 – ustki
bayok; 6 va 7 – havo taqsimlovchi mexanizm; 8 – ish
silindri;
9 – kompressor silindri; 10 –
reduktor;
11 – elektr dvigatel; 12 – ish silindri; 13 – kompressor porsheni;
14 – krivoship-shatunli mexanizm; 15 – baba.
62-rasm.
Bug‘-gidravlik pressning sxemasi:
1 – plita; 2 – kolonna; 3 va 4 – bayok; 5 – traversa; 6 – plunjer;
7 va 8 – silindr; 9 – truboprovod; 10 – klapan; 11 – kichik silindr;
12 – shtok; 13 – bug‘ silindri; 14 – porshen; 15 – rezervuar;
16 – dasta.
U to‘rtta po‘lat kolonna (2) yordamida yuqorigi plita
13
14
12
11
16
15
4
3
2
1
6
5
9 8 7 8
a
b
8
7
6
5
4
3
2
1
9
10 11
8
12
9
7
13
14
1
5
4
3
170
(arxitrava) bilan bog‘langan, pastki plita (1) dan iborat
(arxitrava rasmda ko‘rsatilmagan). Pastki qisuvchi muhra (
3)
pastki plitaga, yuqorigisi muhra (
4)
esa harakatlanuvchi
traversa (5) ga mahkamlangan, bu traversalarning harakatini
kolonnalar (2) yo‘naltiradi. Traversa
arxitrovkaga mahkam-
langan silindr (7) ga kiradigan plunjer (
6)
ta’sir yetadi.
Traversani dastlabki vaziyatga qaytarish uchun qaytaruvchi
silindrlar (
8)
dan foydalaniladi; bu silindrlarga bug‘
qozondan yoki havo kompressordan keladi. Bunda ish
suyuqligini (suvni) silindr (7) dan plunjerli truba (
9)
va
ochiq klapan (
10)
orqali rezervuar (75) ga haydaydi, natijada
bu yerdagi bosim 2–4
at
ga yetadi.
Pressning ish sikli
oldidan silindrlar (
8)
ning porshenlari ostidagi bug‘
chiqariladi va yuqori bosimli trubo (9) kichik silindr (
11)
hamda ish silindri (7) suv bilan to‘ldiriladi. Suv esa havo
klapani orqali ish silindri (7) kichik silindr (
11)
ga va yuqori
bosimli gidravlik rezervuar (
15)
dan to‘ldirish klapani (
10)
orqali yuboriladi. Shundan so‘ng klapan (
10)
berkitilib,
multiplikatorga bug‘ (yoki siqilgan havo) 7–10
at
bosim
ostida kiritiladi, multiplikator shtok (
12)
ga o‘tkazilgan
porshen (
14)
li katta bug‘ silindri (
13)
dan iborat shtok (
12)
ning yuqorigi uchi kichik gidravlik silindr (
11)
ning plunjeri
vazifasini bajaradi. Multiplikatorning ishi suyuqligida hosil
bo‘ladigan bosim 350–600
at
ga yetadi.
Press richaglar
tizimi orqali dasta (
16)
bilan bosh-qariladi.
Presslarda bolg‘alash operatsiyalarni bajarish uchun
ko‘prik kranlar va manipulyatorlardan foydalaniladi.
Manipulyator aravagacha o‘rnatilgan, mashinaning
xartumiga mahkamlangan mexanikaviy qisqichi bo‘lib,
pokovkani qamrab olish uchun xizmat qiladi. Mashinaning
xartumi istalgan yo‘nalishda turlicha harakatlanishi mumkin.
Manipulyatorlar («temir qo‘llar») 2 dan 20 m gacha yuk
ko‘tara oladigan qilib yasaladi.
171
Zagotovkalarni tanlash, bolg‘alashga tayyorlash,
qizdirish, bevosita bolg‘a yoki press ostida ishlash natijasida
uni kutilgan shaklli va o‘lchamga o‘tkazish
va pokovka
sifatini tekshirish ishlari texnologik jarayonga kiradi.
Pokovka ishlab chiqaruvchi zavodlarda pokovkalar olishning
texnologik kartalari tuzilib, unda pokovka chizmasi
bolg‘alash operatsiyalari va bajarish ketma-ketliklari qayd
etiladi.
Shuni qayd etish zarurki,
zagotovka tanlashda ishlov
operatsiyasiga ko‘ra, masalan, cho‘ktirish usuli bilan
pokovka tayyorlashda zagotovka egilib ketmasligi uchun
doiraviy kesimli zagotovkaning bo‘yi diametridan, ko‘pi
bilan 2,5 marta ortiq bo‘lishi kerak. Agar pokovka cho‘zish
usuli bilan tayyorlanadigan bo‘lsa, zagotovkaning
ko‘ndalang kesimi pokovkaning eng katta ko‘ndalang
kesimidan bolg‘alanish darajasiga teng holda katta bo‘lishi
kerak. Prokat zagotovkalari uchun bolg‘alanish darajasi 1,1–
1,5 bo‘ladi. Bu holda bolg‘alanish darajasi metallning
mexanikaviy xossalarini
oshirish va uning makro-
strukturasini yaxshilash maqsadidagina emas, balki asosan,
bolg‘alash jarayonda zarur ko‘ndalang kesimli pokovka hosil
qilish uchun hisobga olinadi. Bolg‘alanish darajasi detalning
tolalari yo‘nalishi bilan detal ishlashida unga ta’sir etuvchi
kuchlanishlar yo‘nalishlari tomon
keladigan holga olib
borilsa, ko‘ngildagidek bo‘ladi.
Yirik pokovkalar uchun mo‘ljallangan quymalarni
bolg‘alash billetirovka operatsiyasidan boshlanadi. Bu
operatsiyada qobiq osti nuqsonlar ochilib, darz, yuluq va
boshqa sirtqi nuqsonlarga aylanishining oldini olish
maqsadida zagotovkaning qirra va yoqlarini kuchsizroq
siqiladi. So‘ngra katta kuch bilan bolg‘alanishi mumkin.
