Microsoft Word Ko‚chmas mulkka investitsiyalash doc

III bob. KO‘CHMAS MULKNI MOLIYALASH VA 
KREDITLASH 
 
3.1. Ko‘chmas mulkni moliyalashning manba va subyektlari 
 
XX asrda ko‘chmas mulkni moliyalash bo‘yicha davlat siyosati. 
Tarixdagi sharoit shunday bo‘ldiki, ko‘chmas mulkni moliyalash sobiq 
ittifoqda davlat yordamiga asoslandi. Urushdan avval va keyin ham 
davlat siyosati, asosan, sanoatlashtirishdan iborat bo‘ldi. Gigant korxo-
nalar paydo bo‘lib, ular atrofida shaharlar o‘sdi. Aholi qishloqdan sha-
harga o‘ta boshladi. Bu tendensiya shahar aholisini sun’iy o‘sishiga va 
turar-joy tanqisligiga olib keldi. Sanoat ishlab chiqarish va mudofaaga 
diqqatni qaratish, qoldiq tamoyili va xususan, idoraviy turar-joyni paydo 
bo‘lishi va kengayuvchi, turar-joy ko‘chmas mulk va umum-jamoa bino-
lari qurilishini moliyalashtirishga qaratdi.  
Turar-joy muammosiga davlat yondashuvi asta-sekin o‘zgarib bordi. 
70-80 yillar davomida investitsion siyosatga texnologik va manba qiyin-
chiliklari halaqit berdi.  
Investitsion siyosatni nomarkazlashtirish, energotashuvchilar nar-
xining liberallashtirish va o‘sishi qurilishda narxlar shakllanishiga ta’sir 
etdi. Bu esa investitsion jarayon qatnashchilari muammolarini o‘tkirlash-
tirdi, bu muammolar xususan:  
– fuqarolarning xarid qilish imkoniyati; 
– qurilish tashkilotlarida soliqlarni to‘lash, yuqori foiz stavkali kre-
ditlarni yopishga oid qiyinchiliklar paydo bo‘ldi; 
– turar-joy – qurilish yo‘nalishidagi banklar va boshqa kredit tash-
kilotlari qisqa muddatli kreditlashga munosabatlarini o‘zgartirishdi; 
– soliq va boshqa majburiy to‘lovlarni davlat budjetiga tushishi ka-
maydi, to‘plangan vositalarni turli budjetlar o‘rtasida taqsimlash muam-
mosi kelib chiqdi. 
Aytish lozimki, tadbirkorlik tashkilotlari va joriy xarajatlar va ken-
gaytirilgan ishlab chiqarishga oid xarajatlarni ta’minlashga mo‘ljallan-
gan moliyaviy manba – pul vositalarini yetishmovchiligi, moliyaviy 
majburiyatlarni bajarilishi va ishchilarni iqtisodiy rag‘batlantirish – bu 
rivojlanayotgan iqtisodiyotni doimiy yo‘ldoshidir. Moliyalashni rasional 
yo‘llarini, xususan kapital kiritmalarni qidirish mamlakat iqtisodiyotini 
rivojlanishining muhim strategik yo‘nalishi hisoblanadi. 

---

 
88
Mamlakatdagi holat cho‘zilib borayotgan iqtisodiy inqiroz tufayli 
qiyinlashdi. Markaziy muammolardan biri xalq xo‘jaligiga kapital kirit-
malarni kamayishini to‘xtatish edi. 
Jahonda investitsion – qurilish faolligini pasayishiga sababning eng 
muhim omillari qatoriga quyidagilarni kiritish mumkin: 
• bank tizimi inqirozi; 
• sanoat tarmoqlaridagi inqiroz, respublika va hududlar orasidagi 
ishlab chiqarish – iqtisodiy aloqalarini suverenlashtirish oqibatida yo‘qolishi; 
• ham ishlab chiqarish tarmog‘ida, ham turar-joy qurilishida 
investitsiyalarni birdaniga tushib ketishi; 
• mulk shakllaridagi o‘zgarishlar, bu o‘z o‘rnida an’anaviy buyurt-
machilar, pudratchi tashkilotlar, qurilish kompleksining boshqa korxona 
va muassasalari o‘rtasidagi mavjud munosabatlarni buzilishiga; inves-
titsion manbalarga yo‘lni to‘sib qo‘ygan, moliyaviy-kredit munosabatlar 
sohasidagi o‘zgarishlarga olib keldi; 
• turar-joy qurilishini budjetdan tashqari moliyalashning samarali 
modeli yo‘qligi. 
Hozirda ko‘plab investitsion loyihalarning kengayishi faqatgina 
megapolislarda yuz bermoqda. Biroq boshqa hududlarda ham inves-
titsion faoliyatni nazorat qilish, qo‘llab-quvvatlash va muvofiqlashtirishni 
tashkiliy-iqtisodiy mexanizmining ishlashini yaratish va ta’minlash lozim.