Microsoft Word kasbiy psixologiya \355.\355.\355

va  dinamik  stereotiplar  (I.P.  Pavlov),  dominanta  (A.A.  Uxtomskiy),  orientir  murakkab 
psixofiziologik hodisa ekani (E.N. Sokolov) va boshqalar bo’lib hisoblanadi. 
  Psixologiyada qiziqish mana bunday tiplarga ajratilishi mumkin:  
  Mazmuniga ko’ra: shaxsiy va ijtimoiy; 
  Maqsadiga binoan: bevosita va bilvosita; 

---

78 
 
  Ko’lamiga qaraganda: keng va tor; 
  Qiziqishlar darajasi bo’yicha: barqaror va beqaror va boshqalar. 
  Qiziqishning  mazmun  jihatidan  o’zaro  tafovutlanishi  quyidagilarda  mujassamlashadi:  bilish 
ehtiyojlarining  ob'ektlari  qaysilar,  bilimning  mazkur  faoliyat  maqsadi  bilan  mutanosibligi;  shaxsning 
yashayotgan muhitiga nisbatan munosabati kabilar. 
  Qiziqishning maqsad jihatidan farqi bevosita va  bilvosita namoyon bo’ladigan qiziqishlarning 
voqelik,  jismlar  va  hodisalarning  emosional  jozibaliligi,  his-tuyg’ularga  ega  bo’lishligi,  tashqi 
ta'sirlarga  beri-luvchanligi  tufayli  vujudga  keladi.  Bevosita  qiziqishlar  o’rganilayotgan  narsaning 
ma'nosi  bilan  uning  shaxs  faoliyati  uchun  ahamiyati  mos  tushgan  taqdirda  paydo  bo’lishi  mumkin. 
Psixologiyada  bevosita  qiziqishning  yuzaga  kelishi  faoliyatning  maqsadini  anglash  bilan  bog’liq 
bo’lgan  bilishni  ehtiyoj  deb  atash  qabul  qilingan.  U  yoki  bu  narsalarni  (hodisalar  mohiyatini)  bilish, 
ko’rish,  idrok  qilish,  anglab  etish  uchun  qiziarli  tuyo’lgan  ichki  kechinmalar  bevosita  qiziqishni  aks 
ettiradi.  Bilvosita  qiziqishlar  mehnat  faoliyati  yoki  ta'lim  olish  jarayonining  muayyan  ijtimoiy 
ahamiyati  bilan  uning  shaxs  uchun  sub'ektiv  ahamiyati  o’zaro  mos  tushganida  bilvosita  qiziqish 
yuzaga  keladi.  Mehnat  faoliyati  va  ta'lim  jarayonini  ongli  tashkil  etish  etakchi  va  ustuvor  rol 
o’ynaydigan  bilvosita  qiziqishlarni  tarkib  toptirish  uchun  maxsus  tamoyillarga,  omilkor  yo’l-
yo’riqlarga o’rgatish maqsadga muvofiqdir. 
  Odamlarning  qiziqishlari  o’zining  ko’lami  bilan  bir-biridan  farq  qiladi.  Shunday  shaxslar 
toifasi  ham  mavjudki,  ularning  qiziqishlari  faqat  bir  sohaga  qaratilgan  bo’ladi.  Boshqa  bir  toifaga 
taalluqli odamlarda esa qiziqishlar qator sohalarga, fanlarga, ob'ektlarga yo’naltirilganini uchratishimiz 
mumkin.  Lekin  turli  sohaga  nisbatan  qiziqishlarning  biri,  agarda  ularni  oqilona  boshqarish 
imkoniyatiga  bo’lsa,  ikkinchisiga  salbiy  ta'sir  etishi  mumkin  emas,  qiziqishning  torligi  ko’pincha 
salbiy hodisa sifatida baholanishi mumkin, lekin ayni chog’da ularning kengligi ham nuqson tariqasida 
tahlil  qilinsa  bo’ladi.  Biroq  shaxsning  barkamol  shaxs  bo’lib  kamol  topishi  qiziqishlar  ko’lamini  tor 
emas, balki keng miqyosda bo’lishini taqazo etadi.  
  Qiziqishlar  o’zlarining  darajasiga  qarab  barqaror  va  beqaror  turlarga  ajratiladi.  Barqaror 
qiziqishga  ega  bo’lgan  shaxs  uzoq  vaqt  davomida  yoqtirgan  predmetlariga,  ob'ektlariga,  hodisalarga 
nisbatan  o’z  maylini  hech  o’zgarishsiz  saqlab  tura  oladi.  Shu  boisdan  inson  ehtiyojlarini  o’zida 
mujassamlashtiruvchi,  shaxsning  ruhiy  fazilatiga  aylana  boshlagan  qiziqishlar  barqaror  qiziqishlar 
deyiladi.  
  Inson shaxsi xulq-atvorining o’z motivlari bo’ladi. Motiv - ma'lum ehtiyojlarni qondirish bilan 
bog’li  bo’lgan  qandaydir  faoliyatga  moyillikdir.  Agar  ehtiyojlar  inson  shaxsi  faolligining  mohiyatini 
tashkil  etsa  motivlar  bu  mohiyatning  namoyon  bo’lishidan  iboratdir.  Shaxsning  ehtiyojlari  motivlar 
bilan  bog’liqdir.  Shuning  uchun  motivlar  bir-biridan  ehtiyoj  turlariga  qarab  farqlanadi.  Masalan, 
moddiy  ehtiyojning  qondirilishi  bilan  bog’liq  bo’lgan  motivlar  yoki  ma'naviy  ehtiyojlarning 
qondirilishi  bilan  bog’liq  bo’lgan  motivlar  bo’lishi  mumkin.  Motivlar  anglanilgan  va  anglanilmagan 
bo’lishi  mumkin.  Anglanilmagan  motivda  odam  nimanidir  istaydi,  ammo  o’sha  narsa  nimaligini 
tasavvur  ila  olmaydi.  Demak,  motivlar  inson  shaxsi  xulq-atvorini  va  turli  faoliyatlarini  harakatga 
keltiruvchi sababdir. Xatti-harakatlarning muhim motivi e'tiqoddir. E'tiqod - shaxsning o’z qarashlari, 
tamoyillari,  dunyoqarashiga  mos  ravishda  harakat  qilishga  undovchi  anglanilgan  ehtiyojlar  tizimidir. 
Tilaqlar  ham  xatti-harakat  motivlari  bo’lib,  bu  motivlarda  mazkur  vaziyatda  bevosita  bo’lmagan 
yashash va taraqqiy etish sharoitlarida ehtiyojlar o’z ifodasini topadi.  
  Faoliyatga  nisbatan  anglanilmagan  mayllar  borasida  eng  ko’p  o’rganilgan  masala  ko’rsatma