Microsoft Word kartografiya doc

23-rasm. 
Ekvatorial azimutal proektsiyada tasvirlangan yarim sharlar kartasi.
 
Tsilindrik proektsiyalar.
 
Bu proektsiyalarni yasash uchun Er shari tsilindrning ichiga urinma qilib tushirilib, 
swng tsilindr sirti bwyicha kesilib, tekislikka 
ё
yiladi. Bunda Er sharining tsilindr 
ё
n sirtiga tegib turgan joylarida 
(chiziqlarida) xatolik bwlmaydi, lekin shu chiziqdan uzoqlashgan sari xatolik oshib boradi. 
Er wqining tsilindr wqiga nisbatan joylanishiga qarab bu proektsiyalar 3 xil bwladi:
a) Agar tsilindrning wqi Erning aylanish wqiga ustma-ust tushsa, twg’ri tsilindrik proektsiya h’osil bwladi. 
Bunda meridian va parallellar wzaro perpendikulyar twg’ri chiziqlardan iborat bwladi. Dun
ё
kartalari va 
dengiz navigatsiya kartalari shu proektsiyada tuziladi; 
b) Agar Erning aylanish wqi tsilindr wqining ustiga ustma-ust tushmasdan unga tik bwlsa, kwndalang 
tsilindrik proektsiya h’osil bwladi, unda meridian va parallellar bir-biriga perpendikulyar bwlgan twg’ri 
chiziqlardan iborat bwladi. Bu proektsiya topografik kartalar tuzishda qwllaniladi. Nemis olimi Gauss (1777-
1855) topografik kartalarning proektsiyalarini tuzishda kwndalang tsilindrik proektsiyani 1825 yili birinchi 
bwlib qwllagan. 

---

42
а
б
в
Хатолиги
й
yk 
чизи
k
лар
Хатолиги
й
yk 
чизи
k
лар
Хатолиги
й
yk
чизи
k
лар
24-rasm.
Tsilindrik proektsiyaning h’ar xil kwrinishlari:
a
-twg’ri tsilindrik; 
b
- kwndalang tsilindrik;
v
-qiyshiq 
tsilindrik. 
 
v) Er sharining wqi tsilindrning wqiga twg’ri kelmasa, qiyshiq yilindrik proektsiya h’osil bwladi. 
Konusli proektsiyalarni
yasash uchun er sharini konus ichiga tushirib, undagi meridian va parallellarni uning 
sirtiga wtkazib swng tekislikka 
ё
yiladi. Konus wqi bilan er aylanish wqining wzaro joylanishiga qarab bu 
proektsiyalar h’am 3 xil bwladi:
1) Agar konusning wqi erning wqiga ustma-ust tushsa, twg’ri konusli proektsiya h’osil bwladi. Bunda 
meridianlar bir nuqtadan, yani qutbdan chiquvchi twg’ri chiziqlardan, parallellar esa kontsentrik aylanalarning 
ё
ylaridan iborat bwladi. Bu proektsiyalarda xatosiz nuqtalar bwlmasdan xatosiz chiziqlar (parallellar) vujudga 
kelib, aloh’ida mamlakatlar, regionlar va viloyatlarning kartalari tuziladi. 
2) Agar konusning wqi Erning aylanish wqiga ustma-ust tushmasdan perpendikulyar bwlsa, kwndalang 
konusli proektsiya h’osil bwladi. 
3) Agar konusning wqi Er wqiga ustma-ust tushmasa va perpendikulyar bwlmasa, qiyshiq konusli proektsiya 
h’osil bwladi. 
Deyarlik h’amma konusli proektsiyalarni kartografik twrlarining wziga xos shakllari bwladi. Meridianlar bir 
nuqtadan (qutbdan) chiqadigan twg’ri chiziqlardan, parallellar esa kontsentrik aylanalarning 
ё
ylaridan 
iboratdir. Konusli proektsiyalarda xatoligi yyq nuqtalar emas, balki xatoligi yyq chiziqlar bwladi va ular er 

---

43
sharini konus sirtiga urinma 
ё
ki kesuvchi (sekushiy) bwlishiga bog’liq. Agar Er shari konus sirtiga urinma 
bwlsa xatoligi yyq chiziq bitta bwlib, undan uzoqlashgan sari xatolik oshib boraveradi (25 
a
-rasm). 
а
 
б