Microsoft Word kartografiya doc

 
4.11. Harakatdagi chiziqlar usuli 
Voqea va h’odisalarning ywnalish h’arakatini sifat kwrsatkichlarini tasvirlashda qwllaniladi.
Bu usuldan kwproq tabiiy, h’arbiy va tarixiy kartalarda foydalaniladi. Xususan, shamollar h’arakati, tsiklon va 
antitsiklon, h’avo frontlari, sovuq va iliq oqimlar, ekspeditsiya ywllari, transportda tashiladigan yuklarning sifat 

---

75
kwrsatkichlari va h’.k. shu usulda tasvirlanadi. Harbiy operatsiyalarda qwshinlarning h’arakati kabilarni 
h’arakatni ifodalaydigan chiziqlar bilan kwrsatish mumkin. Bu usulning asosiy shartli belgisi turli xil 
strelkalardan iborat. Ularning ywg’on va ingichkaligi miqdor kwrsatkichlariga bog’liq. Ywg’onlik masshtab 
asosida beriladi. 
56-rasm. 
Katta maydonlarda h’arakatdagi chiziqlar usulini tasvirlanishi. 
İ
yul 
oyida asosiy shamollarni ywnalishi kwrsatilgan. 
Strelkalar ranggi, shakli, ywg’onligi va strukturasi (ichki tuzilishi) bilan farq qiladi. Strelkalarning ywg’onligi 
asbolyut kwrsatkichda 
ё
ki pog’onali bwlishi mumkin. 8-sinf geografik atlasidagi (2000 yil) Transport kartasi va 
9-sinf atlasidagi (2000 yil) Dun
ё
ё
qilg’i kartasi, Dun
ё
ning undiruvchi sanoat va Transport kartalari shu usulda 
tasvirlangan. 
 
4.12. Har xil usullarni qwshib tasvirlash 
Tabiiy va ijtimoiy-iqtisodiy kompleks kartalar tuzishda bir necha xil usul, 
oddiy kartalarda esa deyarli bir xil usullar ishlatiladi. Usullarni birga qwshib 
ishlatish kartaning maqsad va mazmuniga bog’liqdir. 
Karta tuzishda ikki 
ё
ki uch usul qwshib ishlatilsa yaxshi natija beradi. 
Lekin kartaning yqilishi susayishi mumkin, ammo tasvirlangan voqea-
h’odisalarning mazmunini boyitadi. Masalan, belgilar, chiziqli belgilar va sifatli 
rang usullari qwshilib qwllanilsa yaxshi natija beradi. Umumiqtisodiy kartalarda 
belgilar usuli bilan sanoat, qazilma boyliklar, sifatli rang bilan esa qishloq 
xwjaligi rayonlari; chiziqli belgilar bilan temir ywllar, dar
ё
lar va ularda 
tashiladigan yuklar beriladi. Bu kwrsatkichlar karta mazmuni va wqilishini 

---

76
oshiradi. Agar kartada sanoat korxonalari kwp kwrsatilib, ularning miqdor 
kwrsatkichlari kattaroq qilib berilsa, belgilar va boshqa usullarda tasvirlanadigan 
kwrsatkichlarning wrnini egallab ularga joy qoldirmasligi mumkin. Hatto, belgilar 
bazan bir-biriga h’alaqit berishi h’am mumkin. Natijada kartaning yqilishi 
qiyinlashadi. 
Agar belgilar va chiziqli belgilar kichikroq va rangi xiraroq qilib tasvirlansa sifatli rang usulida tasvirlangan 
qishloq xwjaligi rayonlari orasida qolib, wqilmay qoladi. Shuning uchun sifatli rang usulini ishlatishda ochroq 
ranglar tanlanadi. 
Hech qachon belgilar usuli kartodiagramma bilan birga qwshib 
tasvirlanmaydi. Chunki ularning shakli wxshash, bir-biridan ajratish qiyin. 
Kwproq belgilar chiziqli belgilar, areallar va sifatli rang usullarini qwshib 
ishlatilsa yaxshi natija beradi. Bu h’olat Wzbekiston geografik atlasidagi (1999) 
Umumiqtisodiy kartasida mavjud Ah’oli kartalarini tuzishda belgilar bilan 
nuqtalar usuli qwshib kwrsatilishi mumkin. Lekin bu usuldagi geometrik 
belgining shakli twqroq rangda berilib ichi bwyalmaydi. Masalan, shah’ar ah’olisi 
shar, qishloq ah’olisi esa nuqta bilan berilishi mumkin. 
Voqea-h’odisalarni chegaralarsiz belgilar, chiziqli belgilar va areallar bilan 
qwshib tasvirlansa bwladi. Lekin nuqtalar, kartodiagramma va katogramma 
usullari bilan mamuriy chegaralarsiz qwshib tasvirlab bwlmaydi. Voqea va 
h’odisalarni tasvirlashda kartaning mazmuni, voqealarning geografik tarqalishi 
va kartaning maqsadiga qarab, bir xil kwrsatkichni 4 xil usulda tasvirlash h’am 
mumkin. Masalan 57-rasmda bir xil kwrsatkich 4 xil usulda tasvirlangan. 
Nuqtalar bazan kartogramma va kartodiagramma bilan qwshib tasvirlanadi. Masalan, Wzbekiston geografik 
atlasdagi (1999) «Paxtachilik» kartasida paxta ekiladigan maydonlar nuqtalar bilan kwrsatilsa, h’osildorlik 
kartogramma bilan, viloyatlar bwyicha etishtirilgan paxta miqdori kartodiagramma bilan kwrsatilgan. 

---

77
а
 
б
в
 
г