88
İ
qlim kartalari.
Hududlarni iqlim kwrsatkichlari asosida malum bir vaqt
uchun kameral sharoitda tuzilgan va h’ududning iqlim xususiyatlarini kartografik
usulda tasvirlovchi kartalar iqlim kartalari deyiladi.
Bunday kartalar iqlim va uning shakllanish qonuniyatlarini kwrsatib,
meteorologik manbalar asosida tuziladi.
İ
qlim kartalarining asosini kundalik va
oylik obi-h’avo kartalari tashkil qiladi.
İ
qlim kartalar amalda qishloq xwjaligi,
aviatsiya va dengiz navigatsiyasi ishlarida, qurilishda va h’arbiy soh’alarda
ishlatiladi. U h’am
geografik kartalar bwlib, mavzuli kartalar h’isoblanadi.
İ
qlim kartalari teng chiziqlar usulida tasvirlanib, ular qiymatlari bir xil
bwlgan nuqtalarni tutashtiradi, masalan, izotermalar, h’arorati issiq bwlsa qizil
chiziqlar, sovuq bwlsa kwk rangli chiziqlar bilan kwrsatiladi.
Atmosfera bosimini izobatalar,
ё
g’in-sochin miqdorini izogetalar, bulutlar
tarqalishini izoneflar, bir xil shamollar kuchini izotaxlar bilan kwrsatiladi.
İ
zoxronlar bilan iqlim va obi-h’avo bilan bog’liq bwlgan h’odisalarni (birinchi
sovuq tushishi
va oxirgi sovuq muddati, qor qoplamini qalinligi va ularni erishi,
dar
ё
, kwl va dengizlarni muzlanish vaqti va muz erish vaqti va h’.z.lar) teng
chiziqlar bilan tasvirlanadi.
Teng chiziqlar orasi sovuq ranglarda bwyalsa,
ё
g’in-sochin miqdori, h’avo
bosimi va shamollar ywnalishini kwramiz.
İ
liq ranglarda h’avoning isishi bilan
bog’liq bwlgan voqea-h’odisalar tasvirlanadi.
İ
qlim kartalari wrtacha kwrsatkichlar asosida, malumotnomalar olingan
malumotlar asosida tuziladi.
Undan tashqari iqlim va obi-h’avo kartalari kosmik apparatlardan olingan
suratlar
ё
rdamida h’am tuzilmoqda.
Hozirgi vaqtda iqlim kartalari tuzishni yangi uslublari ishlab chiqilgan.
İ
qlim
kartalari asosida iqlim atlaslari tuzilgan. A.
İ
.Voekov nomidagi bosh geofizik
observatoriyada 2 tomli ittifoq iqlim atlasi tuzilib, unda respublikamiz h’ududiga
tegishli iqlim kartalari mavjud. Mamlakatimiz iqlim kartalari 1963 yilda chop
etilgan
Wzbekiston atlasida, 1983 va 1985 yillarda chop etilgan 2 jildli
Wzbekiston atalsida va 1999 yili nashr qilingan Wzbekiston geogarfik atlaslarida
etarli darajada wz aksini topgan.
2000 yilda Toshkent kartografiya fabrikasida 1:1,5 mln. masshtabda
Wzbekistonni devoriy «
İ
qlim wquv kartasi» chop etilgan, unda h’ududimiz
twg’risida etarli iqlimiy malumotlar berilgan.
İ
qlim va obi-h’avo kartalari kundalik tele-kwrsatuvlarda h’am namoyish
qilinib zarur malumotlar berilib borilmoqda.
Zoogeografik
ё
ki h’ayvonot dun
ё
si kartalari.
Zoogeografiya va geografiya
fanini wrganishda katta ah’amiyati ega. Shuning uchun maxsus wquv
zoogeografik kartalar chop etilgan. Zoogeografik kartalarda h’ayvonot
dun
ё
sining h’ududlar bwyicha geografik tarqalishi, ywqolib bora
ё
tgan
h’ayvonlar, okean h’ayvonlari belgilar usulida tasvirlanadi. Sobiq
İ
ttifoqda 1:5
mln. masshtabda zoogeografik karta chop etilgan. Respublikamizda h’am
zoogeografik kartalar chop etilib, ular aloh’ida bwlmasdan, wquv va ilmiy
malumotnomali atlaslar tarkibida, masalan, 1963 yil chop etilgan Wzbekiston
atlasida va 1980 yil chop etilgan respublikamizni wquv–wlkashunoslik atlasida
89
va Wzbekistonni ilmiy kompleks atlaslarida (1982) va Wzbekistonni geografik
atlaslarida (1999) berilgan.
Ekologik kartalar
-
respublika kartografiyasida davr talabiga kwra
yaratilgan soh’a h’isoblanadi, 1992 yilda Wzbekistonning 1:1 mln.
masshtabli
ilmiy-malumotnomali Ekologik kartasi chop etildi. Unda h’avoning ifloslanishi,
suv obektlarining ifloslanishi, wsimlik va h’ayvonot dun
ё
sidagi ekologik
vaziyatlar wz aksini topdi. Bu kartada shuningdek, erning shwrlanishi, erga
solinadigan wg’itlarning tasiri, ekinlariga sepilgan kim
ё
viy dorilarning tasiri va
Orol dengizidagi vaziyat twg’risida malumot berilgan.
Wzbekiston geografik atlasida (1999) «Tabiatni muh’ofaza qilish» kartasi
wz wrnini topgan. Hozirgi vaqtda maktablar uchun shunday devoriy kartalar
tuzish ustida ish olib borilmoqda.
Ah’oli kartalari
. Swnggi yillarda meh’nat resurslarini h’isobga olish va
ulardan unumli foydalanish maqsadida turli xil ah’oli kartalari tuzilmoqda Ah’oli
kartalarida ah’olining milliy tarkibi, zichligi,
ё
shi, jinsi, professional tarkibi va
bazan diniy etiqodlari h’am kwrsatilmoqda. Bunday kartalarda kwproq belgilar,
areallar, kartogramma usullaridan foydalaniladi. Ah’oli
geografiyasining
rivojlanishi natijasida ah’olishunoslik kartografiyasi vujudga kelmoqda. Swnggi
paytlarda ah’olishunoslikka tegishli yirik kartografik asarlar yaratildi. Masalan:
Dun
ё
ah’olisi atlasi, sobiq
İ
ttifoqning ah’oli kartasi va regional atlaslaridagi
kwplab ah’oli kartalari va 1:1,5 mln. masshtabli Wzbekiston ah’oli kartasi bunga
misol bwlaoladi. Kelajakda yangi demografik karta va
atlaslar yaratish zarurati
tug’ilmoqda.
Do'stlaringiz bilan baham: 
