Microsoft Word kartografiya doc

3.3. Dun
ё
 kartalarini tuzishda ishlatiladigan proektsiyalar. 
 
Dun
ё
kartalarini tuzishda asosan tsilindrik va psevdotsilindrik proektsiyalar qwllaniladi. Bu proektsiyalarda 
kartografik twr bir-biriga parallel bwlgan twg’ri chiziqlar bilan tasvirlangan parallellar va meridianlardan iborat 
bwlib, unda geografik obektlarning kenglik zonalari bwyicha wzgarishi ancha yaxshi kwrsatiladi.
26-rasm. 
Merkatorning tsilindrik proektsiyasida maydon (
r
) xatoligining tasvirlanishi. 
Dun
ё
kartalarini tuzishda ishlatiladigan Merkatorning twg’ri tsilindrik proektsiyasi XVI asrdan boshlab 
qwllanilib, h’ozirgi vaqtda dun
ё
kartalarini va h’ar xil dengiz navigatsiya kartalarini tuzishda ishlatiladi. 
Merkator proektsiyasida tuzilgan dun
ё
kartalarida xatosiz chiziq qilib ekvator qabul qilingan. Undan 
uzoqlashgan sari uzunlik va maydon xatoliklari oshib boradi. Masalan, 60
0
kengliklar 
r
(maydon) xatoligi 4 ga 
teng bwlsa, 75
0
kenglikda esa 
r 
= 15. Buni 26-rasmda kwrish mumkin.
Teng burchakli Merkator proektsiyasida cheksiz kichik shakl (misolimizda aylana) wz kwrinishini 
saqlaydi, lekin maydon wzgarib boradi. Yuzaki qaraganda uncha katta bwlmagan h’ududlarning shakli
wzgarmaganday tuyuladi (Qora dengiz, Kalimantan oroli, Oxota dengizi, Alyaska yarim oroli, Arabiston 
yarim oroli, h’attto Avstraliya materigi). Merkator proektsiyasining kamchiligi h’am shunda. Bu xatolik 
qutblarga yaqin h’ududlarda ayniqsa katta bwladi. Masalan, Grenlandiya oroli maydoniga kwra Afrikadan 14 
marta kichik bwlsa h’am kartada unga tengdek tasvirlanadi. 

---

45
27-rasm.
Merkator proektsiyasida kartografik twrning kwrinishi. Shimoliy va Janubiy yarim sharlarda 
loksodromiya
va 
ortodromiya
larning tasvirlanishi. 
Bu proektsiyani 1569 yilda flamandriyalik Gerard Kremer (Merkator) tuzgan, bu proektsiya dengiz 
kartalari uchun juda qulay bwlib, dun
ё
kartalari, dengiz h’atto qwltiq kartalarini tuzishda va foydalanishda 
qulay. Unda loksodromiyaning h’ar xil ywnalishlarini kwrsatish mumkin. 
1950 yillardan boshlab dun
ё
kartalarini tuzishda G.A.Ginzburg taklif qilgan kwp konusli proektsiya-
TsN
İİ
GAiK (Geodeziya, aerofotos
ё
mka va kartografiya markaziy ilmiy tadqiqot instituti) proektsiyasi 
qwllanilmoqda. Wqituvchilar uchun nashr qilingan geografik atlasdagi (1980) 1:80 000 000 masshtabli 
dun
ё
ning si
ё
siy kartasi, wrta maktablar uchun nashr qilingan atlasda Dun
ё
kartalari va 
ё
zuvsiz kartalari kwp 
konusli (polikonicheskaya) TsN
İİ
GAiK proektsiyasida tuzilgan. Bu proektsiyada ekvator va wrtanchi meridian 
wzaro perpendikulyar bwlgan twg’ri chiziqlardan iborat. Boshqa meridianlar qiyshiq chiziqlardan, parallellar 
ekstsentrik aylanalarning 
ё
ylaridan iboratdir. 

---

46